Васіль Грынь: «Мы жывем у той традыцыі, у якой гэтая зямля жыла сотні гадоў»

Праз нейкі час пачынае віднецца Засценак Скрыплева – вялікі драўляны крыж, а за ім адноўленная сялянская хата з прыбудовамі. Каля ўваходу вісіць падкова, а ў куце – партрэт загадкавага барадатага дзяцькі. Я грукаюся, выходзіць сам пан гаспадар і запрашае ў хату. Пакуль Васіль Васільевіч заварвае каву, я разглядаю хату. На сценах вісяць старыя музычныя інструменты, шматлікія дыпломы і нават каляндар за гэты месяц, дзе нескладана пазнаць нашага героя.

Васіль, па адукацыі настаўнік гісторыі і англійскай мовы, некалі скончыў у Мінску магістратуру ды аспірантуру. Але калі нарадзілася дачка, раптам стала не да навукі – трэба было карміць сям'ю. Калісьці студэнтам займаўся спартыўным турызмам, што і вызначыла ягоны далейшы занятак па жыцці. Нейкі час рабіў праграму на ТБ пра актыўны турызм, а потым ўладкаваўся ў невялікую фірму і стаў займацца гарналыжным турызмам, суправаджаць туры. У Маладзечне жылі бацькі, у Мінску – праца, і маладая сям'я вырашыла здымаць кватэру ў Заслаўі. А калі з'явіліся грошы, Васіль пабудаваў свой дом у Заслаўі.

– Падчас працы на гарналыжных курортах я пабачыў, як гаспадары працуюць на сваю краіну, і бачыў гэта не як турыст, а як калега, які прывозіў турыстаў. І вось у мяне ў галаве свярбела, каб штосьці замуціць такое дома.

А ў замежжы паглядзеў там-сям і вырашыў рабіць сваё. Купіў добрыя лодкі і пачаў займацца водным турызмам.

– Спачатку купіў два каякі, потым чатыры, потым пяць… І калі стала больш за дванаццаць лодак, у Заслаўі на маіх дзевяці сотках стала цесна, я пачаў шукаць лодачную станцыю. У 2013 годзе праз агенцтва знайшоў свой Засценак. З аднаго боку я выбіраў чыста рацыянальна, бо тут рака і для лодак мне падыходзіць, а таксама кут, які мне зразумелы. Не скажу, што я тут крэўны, але тутэйшы, нават мова тут такая самая, як мая баба гаварыла.

Пакуль гаспадар расказвае гісторыю свайго жыцця, у хату нехта грукаецца. Дзверы адчыняюцца, і ў пакоі з'яўляецца Станіслаў Браніслававіч – адзіны на сёння карэнны жыхар Засценка Скрыплева і сусед Васіля. Сядае з намі за стол, а мы працягваем нашую размову.

Пытаюся ў Васіля, ці лічыць ён ужо сябе мясцовым, ці ўсё ж такі дачнікам, як кажуць тутэйшыя на ўсіх прыезджых.

І пытаецца ў Браніслававіча:

– Хіба я дачнік?

– Не-е, які дачнік. Калі ён тут жыве зіма-лета кожны дзень, ну, калі адлучыцца на дзень, гэта ж не тое, што тыя дачнікі, прыехалі на дзень, на два і паехалі. Ён тут жыве пастаянна, значыць які ён ужо дачнік? Не дачнік, тым больш што тут зарэгістраваны.

Пытаюся ці добрыя адносіны ўсталяваліся ў суседзяў.

– А ў нас адразу добрыя адносіны і ўсталяваліся, дзяліць у нас асоба няма чаго. Я тут трошкі ці саветам падскажу, ці па мелачы дапамагу, - адказвае Стах.

А Васіль згаджаецца.

– Адносіны ў мяне з Браніслававічам харошыя, суседскія. А гэта вельмі важна, каб добра з суседам жыць.

Але я ўдзячны Стасю, ён чалавек старэйшы за мяне, бо ён ведае, як шмат практычна што робіцца і вучыць мяне. Часамі ў нас ёсць спрэчкі, але без ніякай злосці. А так - жывём, як людзі.

Тут суседзі пачынаюць гучна смяяцца.

Пакуль на дварэ светла, гаспадар запрашае на свой падворак. У народнай шапцы ды скураным кажуху мой герой, узброены рыдлёўкай ды сякерай, накіроўваецца да замерзлай сажалкі. За ім з мяцёлкай ідзе Стах, а наперадзе – бравы Туман.

Я не зусім разумею, што адбываецца. Засцянкоўцы чысцяць лёд ад снегу, потым уважліва ўглядаюцца праз яго, пакуль Стах раптоўна не закрычыць: «Ёсць!» Васіль бярэ сякеру і пачынае калоць лёд. Неўзабаве з-пад ільда з'яўляецца вялізная рыбіна. Здабыча трапляе ў рукі да рыбакоў, і я бачу, як загараюцца вочы дарослых мужыкоў, якімі радаснымі і акрыленымі становяцца іх твары. Тым часам, пошукі рыбкі працягваюцца, і вось ужо наступны замерзлы карп трапляе ў рондаль да Браніслававіча.

– У вёсцы мне падабаецца спакой, - дзеліцца Васіль.

І праўда, калі глядзіш на гэтыя заснежаныя палі, ціхую раку, чорныя разлапістыя дрэвы – усе ўнутранныя хістанні заціхаюць, і спакой літаральна расцякаецца па целе.

Дзеля справядлівасці запытваю, а ці ёсць нешта, што не падабаецца ў вясковым жыцці.

– А не падабаецца мне, – кажа ўжо больш эмацыйна, – калгасныя трактары, якія мне дзяўбуць дарогу і не правяць яе. Мне не падабаюцца п'яныя пастухі, якія напіваюцца, і іх статак вырываецца і ляціць на хутар, а ў мяне тут дзеці ў намётах спяць, чаго ж я гэны плот і паставіў. Ды й увогуле, п'яніцы мне мясцовыя не падабаюцца, апівохі гэтыя кончаныя.

Але вёска імкліва мяняецца. І мне цікава меркаванне Васіля на гэты конт. Якую ён бачыць будучыню для на нашай беларускай вёскі?

– Старыя людзі будуць паціху чыста фізічна сыходзіць з жыцця.

Вось у маі ў нас праходзіць «Ноч танцаў у маёвым садзе», таксама ёсць гастранамічны фестываль «Капыцікі». Яны мне не прыносяць грошай, але гэтыя падзеі патрэбныя, каб абазначаць – ні хера! Мы жывем, жывем у той традыцыі, у якой гэтая зямля жыла сотні гадоў. Проста хочацца дажыць так, як ты хочаш.

Ведаючы, што Васіль шмат дзе быў, запытваю ў яго, у чым адметнасць беларускай вёскі, чым людзі тут адрозніваюцца ад іншых сялян Еўропы.

– Калі браць любога беларуса і якога-небудзь жыхара на паграніччы Швейцарыі і Аўстрыі, то мазгі абсалютна аднолькавыя. Адрозніваецца толькі ўзровень побыту.

Але ў Беларусі ў нас існуе небяспека тупіка. Патлумачу. Усяго ў краіне жыве 9,5 мільёнаў чалавек, у Мінску зараз афіцыйна жыве 2, а не афіцыйна 2,5 а то і 3 мільёны, плюс абласныя гарады. Гэта ж які дызбаланс атрымліваецца, у тым ліку эканамічнага кшталту.

Сітуацыя сапраўды небяспечная. А пра гэта ж таксама трэба думаць нашым дзяржаўным стратэгам. Для чаго такая канцэнтрацыя насельніцтва?

– Той жа Мінск зараз напханы машынамі, людзямі, і гэта ненармальна. Туды пампуюцца ўсе грошы, увесь сацыял. А стратэгіі, каб прыбраць гэтую розніцу паміж Мінскам і рэгіёнамі, у кіраўніцтва няма. А тут трэба думаць.

– Вось, напрыклад, мне страшна не падабаецца, што адбываецца з пустымі хутарамі. Вось, прыяжджае пажарная машына, бульдозер, хата падпальваецца, выкапваецца яма і ўсё – быў хутар, і няма. А хата нармальная, цэлая, але кінутая. І каб стаць уладальнікам гэтай хаты, існуе шмат бюракратычных перашкод. А чаму не спрасціць? Чаму проста так не аддаваць тым жа даўншыфтарам з горада, напрыклад, за сто даляраў? А калі маеш у кішэні якую пяцёрку, дзясятку, дык, ты хоць дачу з яе зробіш, і то лепей будзе. Гэта будзе жыццё, і яно застанецца тут. Дзяцей прывязеш падыхаць, тут такое паветра, бо ў Мінску ж дыхаць немагчыма.

Паветра на хутары і сапраўды свежае і чыстае, прыбраная і дагледжаная тэрыторыя вакол хутара. Але ці так жа чыста ў іншых мясцовасцях? Я ведаю, што Васіль ужо некалькі разоў ладзіў экалагічны сплаў па Іслачы, каб пазбіраць пластыкавае смецце з ракі.

– Наш сплаў – гэта прэцэдэнт.

Бо раней лес быў чысты, рэчкі былі чыстыя. Тады і смецця столькі не было, бутэлькі былі шкляныя і захоўваліся, а калі нешта завёрнута было ў паперу, дык папера тая за зіму перагнівала. А зараз у тым жа вярхоўі Іслачы проста жах, што робіцца ад плавучых бутэлек.

– Таму асноўную сваю місію я бачу ў тым, каб паказаць, што робіцца. Напрыклад, летась мы рабілі свой сплыў разам з EPAM, было сто чалавек, дык смецця набралася столькі, што ім зацікавіліся прыватныя смеццепераапрацоўчыя канторкі. Прыехалі з МАЗам, усё забралі, яшчэ і грошы заплацілі.

Пытаюся, ці магчыма ўвогуле весці экалагічны лад жыцця на вёсцы.

– Пэўным настаўнікам для мяне з'яўляецца Браніслававіч. Ён мне рабіў і робіць заўвагі, калі я нешта хачу выкінуць, ён мне кажа: «Не выкідай! Сартыруй!» Здаецца, што гэта нейкі просты пасыл, але насамрэч гэта тое, чым жыве зараз увесь цывілізаваны свет і без гэтага немагчыма. У мяне зараз стаіць тры бакі: на пластык, на шкло, на жалеза. Толькі паперы не застаецца. Мы газеты пачытаем-пачытаем, а потым падпалім імі нешта і нічога не застаецца. (смяецца)

– А як ты лічыш, за кім будучыня вёскі: за такімі, як ты, ці за карэннымі жыхарамі?

– За такімі як я, за такімі як мы з Браніслававічам, за карэннымі жыхарамі, якія не бухаюць, а жывуць на сваёй зямлі, маюць з гэтага капейку, а таксама за дзяржавай, якая стварае ўмовы для гэтага жыцця.

Мы падыходзім да ракі. Гэта Заходняя Бярэзіна, і з гэтай цёплай зімой яна не паспела замерзнуць. Вось яна – рака-карміліца, па якой ужо ўвесну зноў пойдуць каякі, а на іх людзі, якія праплывуць свой водны шлях, дакрануцца да цуда беларускай прыроды, будуць дыхаць свежым паветрам, а былы закінуты хутар напоўніца дзіцячымі летнікамі і дарослымі танцамі ў маёвым садзе.