Жыццё на пошце

ДОСВЕД

Пісьменніца Дар’я Трайдэн аднавіла будынак старой пошты, напісала пра гэта кнігу і з каханай гадуе трох сабак і двух катоў

Расказаць сябрам

Праязджаючы па доўгай асфальтаванай вуліцы пад назвай Савецкая, я ўглядаюся ў нумары дамоў, каб не прапусціць патрэбны. Але мая трывога развейваецца, як толькі я бачу невялічкі квадратны домік з графітавай шалёўкай, вялікімі вокнамі і чатырохскатным дахам — адразу становіцца зразумела, што менавіта ў гэтым будынку калісьці была пошта. Сёння тут гаспадараць пісьменніца Дар’я Трайдэн і мастачка Наташа. А таксама сабакі Вара, Бэтсі і Чарнуля (якая шукае сабе дом) ды каты Сыр і Малышок.

Паўтара года назад пара засялілася ў будынак былой пошты, у якім яшчэ не было ні электрычнасці, ні, адпаведна, якіх-кольвек умоваў цывілізацыі. Некалькі тыдняў давялося гатаваць ежу на вогнішчы ў двары, але такія прыгоды не спужалі дзяўчат. І сёння ў іх ужо цалкам утульны дом з кухняй-студыяй, спальняй, майстэрняй, кабінетам пад дахам і санвузлом.

І хаця то тут, то там усё яшчэ бачныя сляды рамонту, які перайшоў у больш латэнтную фазу, я адразу заўважаю любоў гаспадынь да прыгожых дэталяў у дэкоры. У куце стаяць гліняныя збаночкі, на сценах вісяць вінтажныя люстэркі, паедзеныя шашалем прадметы сельскага быту.

— Гэта я ўсё купляла ў “Буржуазных ценностях”, калі яны яшчэ былі ў Мінску, — каментуе Дар’я. — Мне хацелася нейкай даўніны, але ў гэтай хаце нічога такога не было — пошта ўсё ж такі.

Затое засталося шмат рэчаў, якія нагадваюць пра былое прызначэнне будынку. Дар’я і Наташа — першыя жыхаркі ў гэтым доме. Пошта закрылася ў 2015 годзе і з таго часу пуставала. Унутры быў класічны паштовы інтэр’ер. Таму перарабліваць давялося амаль усё. Фактычна ад старога будынку засталіся толькі сцены. Пасля такога масштабнага рамонту, вядома ж, атмасфера ў доме цалкам змянілася. І пра тое, што калісьці тут была пошта, кажуць хіба што дробязі, якія дзяўчаты беражліва захоўваюць, — тэматычныя шыльды, старыя бланкі і нават пячатка “З дастаўкай”.

Гісторыю набыцця і рамонту хаты ды, так супала, знаёмства з Наташай, Дар’я апісала ў сваёй кнізе “Грыбныя месцы”, якая выйшла сёлета ў лічбавым выдавецтве “Папье-маше”. Гэтая кніга пра перажыванне неўзаемнага кахання, барацьбу з выклікамі, якія паўстаюць перад гераіняй у сувязі з набыццём дома ў вёсцы. Кніга-роздум пра ідэнтычнасць, цялеснасць, сям’ю, сучасныя беларускія рэаліі і дом у шырокім яго значэнні.

“Дом — это не только опора, но и пугающая тьма, внезапно обнаруживающая себя позади привычных вещей. Стоит убрать голубые обои и гипсокартонную основу, как дом становится диким местом. Мертвые бревна наводят страх своей неровной, испещренной ходами древоточцев поверхностью, и пятьдесят шесть квадратных метров оголенной земли напоминают, что я здесь лишь временная хозяйка. Земля притаится под бетоном и утепленным линолеумом и дождется меня. Эти стены из давно спиленного серого леса уже пережили многих в деревне”.

Аграгарадок Юр’ева — здаецца, нічым не характэрная вёска ў пару вуліц ў пяцідзесяці кіламетрах ад Мінска. Мясцовай цікавосткай хіба што можна назваць ферму вытворцы мясной прадукцыі “Петруха”. Аднак Юр’ева не пусцее. Наадварот — нават дачнікі наведваюцца сюды і летам, і зімой. Магчыма, таму што дабрацца сюды са сталіцы не стварае нязручнасцяў — узімку аўтобусы ходзяць тры разы на дзень, а ўлетку — яшчэ часцей. Для Дар’і, якая на момант куплі дома яшчэ не мела свайго аўто, гэта было адным з вызначальных фактараў пры выбары хаты.

— Тут проста ўсе зоркі сышліся. Гэта і блізка ад Мінска, і ў той жа час — не прыгарад, а сапраўдная вёска ўдалечыні ад трасы. Прырода тут дзікая, шмат балотаў. Я адразу зразумела, што дом мне пасуе. Па ім бачна, што задуманы ён як нежылое памяшканне — квадратны, шмат вялікіх вокнаў.

— Цікава, як тое, што яшчэ 50 гадоў назад успрымалася як нежылая, публічная прастора, сёння адчуваецца, як вельмі прыязная да чалавека. Я ўсім кажу — купляйце нежылыя памяшканні. У жылы фонд іх перавесці проста. А ў выніку — у вас будзе нестандартны будынак з вялізнымі вокнамі.

“Я решила, что куплю этот дом еще до того, как зашла внутрь. Мы приехали в деревню с моим тогдашним любовником. Он тактично остался у машины, а я ушла смотреть на поле, простиравшееся за участком. Жесткие высокие стебли растений, которые часто встречаются у воды, золотило закатное солнце. Вдалеке виднелся лес. Я полюбила и этот вид, и пейзажи, что расстилались вдоль дороги, и нежный вечерний свет, и особенное сочетание тишины и деревенских звуков”.

Але не ўсё аказалася так бесклапотна. І перш чым засяліцца ў гэты дом, Дар’і давялося прайсці праз вялікую колькасць выпрабаванняў, перамагчы сваю няўпэўненасць і страхі.

— У мяне быў вельмі моцны страх, што я не спраўлюся з рамонтам. Калі ў доме знік дах і падлога, для мяне гэта быў экзістэнцыйны момант — гэта дорага, незапланавана, дом перастаў выглядаць, як дом. Момант, калі ты робіш значна горш, чым было, каб стала лепей, — пужае. І калі б мне давялося прайсці праз гэта зноў, то я шмат рэчаў зрабіла б па-іншаму.

— Мне дагэтуль сняцца сны, што я купляю дом, пачынаю рабіць у ім рамонт і заўсёды з’яўляецца нейкая спецыфічная праблема. Кожную ноч я вырашаю будаўнічыя задачы. Гэта такая сумесь радасці і трывогі, як было і ў рэальнасці.

З Наташай Дар’я пазнаёмілася, калі ўжо асноўная частка рамонту падыходзіла да завяршэння. І адбылося іх знаёмства, дзякуючы кнізе і дому.

— Я заўсёды хацела жыць на вёсцы, — прызнаецца Наташа. — Але маё акружэнне ставілася да гэтага з падазрэннем і многія думалі, што гэта проста мая чарговая прыдумка. І тут я прачытала Дар’ін урывак, дзе яна піша, што будуе дом. І падумала — ўаў, гэты чалавек думае так жа, як я. І пры гэтым ён так цудоўна ўсё гэта фармулюе — пераўтварае ў словы тое, што ў мяне ўнутры.

“Дом наполняет меня ужасом. Сейчас мы враги, и временами кажется, что дом одолеет. Ненасытная утроба его старости перемалывает меня, и я представляю вес дивана, который давит на матрас, поставленный на ребро в тесной прихожей — единственном уцелевшем месте”.

Хаты ў вёсцы стаяць вельмі шчыльна. Суседзі — літаральна за плотам. А праз тое, што ў гэтым будынку раней была пошта, то і ўчастак ля яго зусім маленькі — літаральна шэсць сотак. Пытаюся ў Дар’і, ці не хацелася б ёй мець больш прыватнасці.

— З аднаго боку, мне б і хацелася мець хутар, — кажа Дар'я, — а з другога — мне падабаецца, што, дзякуючы суседзям, я шмат даведваюся пра гэтую мясцовасць, пра тое, як раней тут усё выглядала. Напрыклад, у часы дзяцінства маіх суседак рака Усяжа была месцам калектыўнай працы. Людзі абкашвалі яе берагі.

— Яны не проста жылі побач, як цяпер, а ў іх было адчуванне, што яны разам адказныя за гэтае месца — не за ўчастак за плотам, а за цэлую вёску.

Затым пасля распаду Савецкага Саюза, з пачаткам актыўнай міграцыі ў горад і разбурэння вясковай калектыўнасці гэта пачало змяняцца. Сёння Дар'я адчувае, што нават стасункі з людзьмі, якія жылі тут усё жыццё, нашмат больш прыязныя і цёплыя, чым з тымі, хто тут нядаўна купіў хату.

Цяпер рака зарасла. Месца, куды раней усе вясковыя хадзілі купацца, выдзелілі пад будоўлю, і сёння там чыясьці прыватная сядзіба, а іншыя людзі не маюць доступу да вады. Таму дзяўчаты пракладваюць дарогу да ракі ад свайго ўчастку самастойна. Наташа косіць траву і носіць рэшткі цэглы, шыферу, бярвенне ды дошкі. На сёння адсоткаў 80 дарогі гатова — гэта каля 160 метраў. Астатнія жыхары Юр’ева асвоілі месца пад аўтамабільным мостам.

— Гэта такая трагічная сітуацыя, калі ты бачыш, як пад мостам, дзе ездзяць машыны, людзі і рыбачаць, і купаюцца — у тым ліку з дзецьмі, там слупы ліній электраперадач, на якіх вісяць знакі, што купацца забаронена, — кажа Дар’я.

“Мы с мамой и младшим братом ходили в Лососно гулять. Мама отмечала красный кирпич. Мы с братом соглашались, что это действительно хороший выбор. Нам всем нравились отлитые из бетона кривоватые львы, высокие металлические заборы и туи за ними. Когда забор был из металлических прутьев, мы могли видеть двор, и это делало прогулку еще интереснее. При этом мы единодушно соглашались, что в нашем доме будет двухметровый забор из профлиста, сквозь который никто ничего не увидит.”

Займеўшы свой дом, Дар’я адмовілася ад ідэі мець двухметровы плот з профліста. Цяпер у яе невысокія металічныя штыкеціны, праз якія з вуліцы добра праглядаецца ўвесь двор. І дзяўчына атрымлівае задавальненне ад камунікацыі з мясцовымі жыхарамі.

— Заўсёды нехта падыйдзе, перакінемся слоўцам. Любімыя суседкі часта даюць парады, датычныя маіх кветак.

— Для мяне гэта каштоўныя моманты, калі сусед ці суседкіа абапіраецца аб плот і мы бачым адно аднаго.

Архіўнае фота

— Мне таксама падабаецца, што тут ёсць людзі, — дадае Наташа. — Калі я гуляю з сабакамі, то магу адысці далей і не баяцца сустрэцца з мядзведзем, кабаном ці рыссю. Бачу трактар удалечыні і думаю: ну, вось, я тут не адна. Звярыных слядоў вакол вельмі шмат. А сабакі ў нас любяць за кімсьці пабегаць — Вара з усімі хоча гуляць, а для Бэтсі самая вялікая жарсць — разблытваць сляды.

Ад суседзяў Дар’я з Наташай таксама даведаліся гісторыю вёскі. Напрыклад, што ў Юр’еве ў 1943-1944 гг. стаяла партызанская брыгада “Смерць фашызму”. Аб яе колішняй прысутнасці гавораць і шматлікія знаходкі ў зямлі. Дзяўчаты праз вакно паказваюць дзве здаравеныя гільзы, якія яны выкапалі ў сябе ў агародзе.

— Наша суседка, якая жыве тут усё жыццё, дагэтуль мае на дварэ адмысловую сметніцу, з якой ходзіць па агародзе, таму што пастаянна знаходзіць у зямлі нейкія артэфакты з часоў другой сусветнай вайны. А да таго яе маці так жа хадзіла з гэтай сметніцай.

Дар’я і Наташа адчуваюць адказнасць за месца, у якім яны цяпер жывуць. Акрамя пакуль безвыніковага змагання з зараслямі сумніка, дзяўчаты ўстрывожаныя сітуацыяй з торфаздабычай па суседстве. Ранейшае месцараспрацоўкі было закрыта і ў 2015 годзе частку тэрыторыі каля Юр’ева аб’явілі рэспубліканскім гідралагічным заказнікам Гайна-Бродня. У яго ўвайшлі дзве ракі, тры возеры і лесабалотны масіў з вялікай колькасцю рэдкіх жывёл і раслін. Стварэнне заказніка павінна было абараніць гэтую біяразнастайнасць, а таксама аднавіць тэрыторыю, пацярпелую ад торфаздабычы, захаваць біясферныя функцыі балота ды стабілізаваць водны рэжым рэк і азёр.

Аднак ужо ў 2022 годзе тут пачалося будаўніцтва прамысловай чыгункі да возера Вялікае, дзе плануецца распрацоўка новых земляў для торфаздабычы. Дар’я звярнулася па тлумачэнні ў Міністэрства аховы прыроды і атрымала адказ, што чыгунка больш не знаходзіцца на тэрыторыі заказніка. З чаго можна зрабіць выснову, што межы Гайна-Бродні былі змененыя. Але актуальных межаў у публічнай прасторы знайсці не ўдалося.

— Мяне вельмі непакоіць гэтая сітуацыя. Бо нават у плане птушак — гэта ўнікальнае месца. Мы тут столькі разоў бачылі белую чаплю, што проста перасталі здзіўляцца! Калі ўвесну птушкі вяртаюцца з выраю, яны тут спыняюцца на адпачынак. Але торфаздабыча — не адзіная небяспека. Гэта яшчэ і мясціны актыўнага палявання.

“Природа — это то, от чего страшно и восхитительно. Побуждаемые противоречивыми чувствами, мы уничтожаем и спасаем ее. Мы не можем жить ни внутри, ни вне. Природа везде — как и любовь к тебе, о которой я пишу текст за текстом, пытаясь осознать ее, закрепить в каком-то одном варианте правды”.

Жыццё ў вёсцы для дзяўчат — у пэўнай ступені і спосаб уцёкаў ад негатыўнай інфармацыі, якая мае на чалавека моцнае ўздзеянне.

— Тут прасцей прапрацаваць энергію, якая сабралася ўнутры, — узяць і зрабіць нешта рукамі, асабліва нешта вітальнае. Напрыклад, ты чытаеш пра смерць і ідзеш садзіш ружу ці корміш сабаку. А калі ты чытаеш навіны і сядзіш у чатырох сцянах — гэта пражываецца па-іншаму, — кажа Дар’я.

Прасцей тут ставіцца і да іншых рэчаў, напрыклад, да свайго знешняга выгяду.

— Праз тое, што тут у пэўнай ступені знікае неабходнасць прыбірацца, разумеючы, што на цябе будуць глядзець, ты апранаешся, як табе зручна і бяспечна. І гэтая мяжа паміж домам і вуліцай не адчуваецца такой драматычнай, як у горадзе.

— Я б сказала, што мы з Дар’яй перасталі прыбірацца на вуліцу і сталі прыбірацца тут адна для адной.

— Я ўжо нават часам не магу знайсці абутак, каб паехаць у горад, бо тут я круглы год нашу гумовыя боты: у мяне ёсць асеннія гумовыя боты, зімовыя гумовыя боты, летнія кроксы…

Пакуль мы сядзім за сталом і размаўляем за кубачкам гарбаты і грыбным пірагом, я заўважаю, як цёпла ў хаце. Дар’я заводзіць мяне ў невялічкі пакойчык, у якім на сцяне вісіць электрычны шчыток. Дзяўчына адчыняе яго са словамі — “мой гонар”. На шчытку куча тумблераў розных колераў і ўсякіх надпісаў. Уся хата абаграецца электрычнасцю.

— Гэта з аднаго боку зручна, а з другога — праз тое, што ў самой вёсцы старая лінія, падчас навальніц часта адбываюцца абрывы і мы застаемся без святла. А ў доме фактычна ўсё працуе на электрычнасці — ацяпленне, вадаправод, каналізацыя, пліта. Добра, што рамантуюць дастаткова хутка і больш за шэсць гадзін без электрычнасці мы ніколі не заставаліся. За гэты час хата яшчэ не паспявае астыць.

Тым не менш гаспадыні купілі маленькую газавую плітку на турыстычных балонах і ўжо задумваюцца пра генератар, каб атрымаць больш незалежнасці ў пытанні забеспячэння сябе электраэнергіяй.

“Наступление холодов напоминает, что природа по-прежнему имеет над нами власть. В совокупности мы, люди, способны менять климат, однако когда я иду по разбитой асфальтовой дороге и рукава куртки, насквозь промокшие под дождем, липнут к запястьям, человек кажется мне хрупким и маленьким”

Праблемаў у любой вясковай хаце хапае і працы там звычайна больш, чым у гарадской кватэры. Але Дар’я сцвярджае, што на яе пісьменніцкую дысцыпліну пераезд у вёску паўплываў станоўча.

— У мяне ўпершыню ў жыцці з’явілася асобнае месца, дзе я магу працаваць, захоўваць кнігі і патрэбныя матэрыялы. Вёска дапамагае выбудаваць патрэбную мне руціну, якая супакойвае.

— Нядаўна мне давялося тыдзень прабыць у Мінску, і там я адчула, наколькі мала я паспяваю зрабіць, таму што процьма энергіі сыходзіць на тое, каб весці нейкія смол-токі, знаходзіцца ў грамадскім транспарце, куды-небудзь ісці, чаго-небудзь чакаць у чарзе ці проста быць у сабраным, напружаным стане, таму што навокал людзі.

— Таму, калі ў мяне з’явіўся дом, мне стала пісацца нашмат лепш, бо вызвалілася энергія, якая ішла на ўсе гэтыя паўсядзённыя справы. Для сям’і гэта выклік, калі трэба і рабіць усю гэтую вясковую працу (не толькі трэба, але і хочацца) і дамаўляцца, выбудоўваць паўсядзённасць так, каб ува ўсіх была прастора і час для творчасці, асабістых справаў.

“Я начала называть Н. женой тем летом, когда мы дикарями жили на заднем дворе у костра, без электричества и воды, — оказалось, что мои представления о близости и ответственности тесно связаны с приусадебными и домашними работами. Если я изменила планировку, чтобы у Н. появилась мастерская, а она носит старые балки и бревна, чтобы сделать дорогу к реке, это значит нечто большее, чем «мы встречаемся»”.

Сваю кнігу “Грыбныя месцы” Дар’я дапісвала ўжо тут, жывучы ў Юр’еве. І ў гэтым ёй моцна дапамагла Наташа, якая ўзяла на сябе ўсе побытавыя клопаты: гатавала ежу, выгульвала сабак і г.д. Цяпер Дар’я піша другі раман, а Наташу зацягнулі працы па дому. У ім шмат дробязяў, зробленых рукамі дзяўчыны. І кожная з іх — як маленькі твор мастацтва. Гэта і драўляныя прыступкі, якія вядуць пад дах у кабінет Дар’і, і куфар для садовага інвентара, і розныя палічкі…

— Лічу, што ў мяне пакуль творчы перапынак. А ўвогуле — я прыхільніца канцэптуальнага мастацтва. Працую з усімі матэрыяламі — і з глінай, і з металам, і з дрэвам — у залежнасці ад таго, што хочацца перадаць. Метал, напрыклад, больш манументальны.

У Наташы ў планах набыць зварку, каб яна магла больш працаваць з металам.

— Пакуль у мяне няма зваркі, я вару ў свайго дзеда. Выкарыстоўваю яго лепшы метал, праз што мы з ім сварымся. А яшчэ так як я дзяўчынка, ён доўгі час не хацеў мяне вучыць і дапамагаць. Але ўрэшце я налаўчылася з ім узаемадзейнічаць. Бабуля кажа, што часам ён мяне хваліць, але мне ён гэтага не гаворыць.

Увогуле ўсе будзённыя справы — і па рамонце, і на ўчастку — у пэўным сэнсе з’яўляюцца крыніцай натхнення, лічаць дзяўчаты.

— Ты ж не спустой галавой саджаеш гэтыя кветкі…

— Для мяне задавальненнем было б разабраць і пафарбаваць стары ровар. А пакуль будаўніцтва дарогі да ракі — гэта час для пераасэнсавання маёй творчасці. І мне здаецца, што калі гэты перыяд скончыцца, я зноў буду займацца мастацтвам.