Што такое пермакультура, і з чым яе ядуць?
ЭКА
Разбіраемся з галоўнымі ідэямі і прынцыпамі сталай сельскай гаспадаркі
Расказаць сябрам
Пермакультура — (ад англ.: permaculture, permanent agriculture «сталая сельская гаспадарка») — сістэмны падыход у сельскай гаспадарцы, пры дапамозе якога можна існаваць, выкарыстоўваючы механізмы прыродных экасістэм, не знішаючы жыццё на Зямлі.
Галоўныя ідэі пермакультуры:
• супольная праца з прыродай, а не супраць яе;
• трывалае і ўдумлівае назіранне, а не доўгая і бяздумная праца;
• успрыманне ўсяго мноства функцый раслін і жывёл ва ўзаемадзеянні, а не асобна.
• трывалае і ўдумлівае назіранне, а не доўгая і бяздумная праца;
• успрыманне ўсяго мноства функцый раслін і жывёл ва ўзаемадзеянні, а не асобна.
Гісторыя пермакультуры
Лічыцца, што пермакультура ў сучасным выглядзе з'явілася ў канцы 1970-х, дзякуючы працы аўстралійскіх навукоўцаў Білу Молісану і Дэвіду Холмгрэну. У 1978 годзе ў Аўстраліі яны стварылі даследчы цэнтр па для сваіх эксперыментаў. Вынікам сталі кнігі «Пермакультура І» і «Пермакультура ІІ».
Адзін з заснавальнікаў пермакультуры Біл Молісан
Біл Молісан і Дэвід Холмгрэн прызналі, што сучасныя індустрыяльныя сельскагаспадарчыя практыкі вельмі моцна залежаць ад неаднаўляльных рэсурсаў, якія да таго ж забруджваюць ваду і наваколле, памяншаюць біяразнастайнасць і псуюць раней урадлівыя глебы. Яны натхніліся традыцыйнымі практыкамі абарыгенаў Тасманіі і распрацавалі метады сталай сельскай гаспадаркі — пермакультуры, якая можа падтрымлівацца бясконца доўга.
Публікацыя кнігі «Пермакультура І» выклікала шырокі інтэрэс у публікі да сталай агракультуры, і Біл Молісан распрацаваў курс пермакультурнага дызайну. У курсе апісваліся метады вырошчвання ў асноўных кліматычных умовах, выкарыстанне аднаўляльных крыніц энергіі і натуральных метадаў будаўніцтва, стварэнне ўстойлівага асяроддзя пражывання чалавека.
Курс пермакультуранага дызайну прайшоў у Аўстраліі, Новай Зеландыі, ЗША, Еўропе, Паўднёвай Афрыцы. У 1990-я гады пермакультурны рух распаўсюдзіўся па ўсёй Азіі, Афрыці і Амерыцы, у гэты ж час з'явіліся энтузіасты пермакультуры і ў Беларусі.
Публікацыя кнігі «Пермакультура І» выклікала шырокі інтэрэс у публікі да сталай агракультуры, і Біл Молісан распрацаваў курс пермакультурнага дызайну. У курсе апісваліся метады вырошчвання ў асноўных кліматычных умовах, выкарыстанне аднаўляльных крыніц энергіі і натуральных метадаў будаўніцтва, стварэнне ўстойлівага асяроддзя пражывання чалавека.
Курс пермакультуранага дызайну прайшоў у Аўстраліі, Новай Зеландыі, ЗША, Еўропе, Паўднёвай Афрыцы. У 1990-я гады пермакультурны рух распаўсюдзіўся па ўсёй Азіі, Афрыці і Амерыцы, у гэты ж час з'явіліся энтузіасты пермакультуры і ў Беларусі.
Этыка пермакультуры
Пермакультура пачынаецца з этыкі. Этыка разглядаецца як сукупнасць маральных перакананняў і канкрэтных учынкаў, мэта якіх забяспечыць наша камфортнае існаванне на Зямлі. У пермакультуры прымаюць трохкампанентную этыку.
1. Клопат пра Зямлю. Азначае клопат пра ўсё жывое і нежывое ў прыродзе: глебу, ваду, лясы, а таксама зберажэнне ўсіх відаў жывых арганізмаў. Гэта прадугледжвае гаспадарку без шкоды наваколлю, аднаўленне і захаванне прыроды, этычнае і беражлівае выкарыстанне рэсурсаў, а таксама сумленны заробак.
2. Клопат пра людзей. Гэта азначае задавальненне нашых прыродных патрэб у ежы, жыллі, адукацыі, годнай працы, а таксама ў чалавечых зносінах. Клопат пра людзей лічыцца вельмі важным, бо мы, людзі, з'яўляемся толькі малой часткай прыроды, але істотна на яе ўплываем. Калі мы зможам забяспечыць нашы асноўныя патрэбы лакальна і без шкоды наваколлю, тады знікне неабходнасць патураць нашым непамерным апетытам і стасаваць метады, разбуральныя для ўсёй планеты.
3. Справядлівае размеркаванне (абмежаванае спажыванне і ўзнаўленне, пераразмеркаванне лішку). Маецца на ўвазе, што мы павінны абмяжоўваць сябе. Наша Зямля не бязмерная, таму і апетыты нашы таксама не могуць быць бязмежнымі. Як бы мы ні перапрацоўвалі сыравіну другасна і ні куплялі "экалагічна бясшкодныя" прадукты, мы ніколі не зможам знайсці выйсця з сітуацыі, якая склалася ў сучасным грамадстве спажывання. У наш час не існуе іншага выйсця, акрамя рэзкага скарачэння спажывання неаднаўляльных прыродных рэсурсаў.
2. Клопат пра людзей. Гэта азначае задавальненне нашых прыродных патрэб у ежы, жыллі, адукацыі, годнай працы, а таксама ў чалавечых зносінах. Клопат пра людзей лічыцца вельмі важным, бо мы, людзі, з'яўляемся толькі малой часткай прыроды, але істотна на яе ўплываем. Калі мы зможам забяспечыць нашы асноўныя патрэбы лакальна і без шкоды наваколлю, тады знікне неабходнасць патураць нашым непамерным апетытам і стасаваць метады, разбуральныя для ўсёй планеты.
3. Справядлівае размеркаванне (абмежаванае спажыванне і ўзнаўленне, пераразмеркаванне лішку). Маецца на ўвазе, што мы павінны абмяжоўваць сябе. Наша Зямля не бязмерная, таму і апетыты нашы таксама не могуць быць бязмежнымі. Як бы мы ні перапрацоўвалі сыравіну другасна і ні куплялі "экалагічна бясшкодныя" прадукты, мы ніколі не зможам знайсці выйсця з сітуацыі, якая склалася ў сучасным грамадстве спажывання. У наш час не існуе іншага выйсця, акрамя рэзкага скарачэння спажывання неаднаўляльных прыродных рэсурсаў.
Прынцыпы пермакультуры
Для якаснага пермакультурнага дызайну патрэбна ўлічваць два важных моманты.
Першае — выкарыстанне універсальных законаў і прынцыпаў, якія можна адаптаваць пад якія заўгодна кліматычныя і сацыяльныя ўмовы.
Другое — выбар практык, мэтазгодных для пэўнага клімату і дарэчных у дадзенай культуры.
Другое — выбар практык, мэтазгодных для пэўнага клімату і дарэчных у дадзенай культуры.
Асноўныя прынцыпы пермакультуры:
1. Узаемнае размяшчэнне: кожны элемент (будынак, сажалка, дарога і г.д.) размяшчаецца адносна іншых элементаў так, каб яны ўзаемадзельнічалі адзін з адным.
2. Кожны элемент выконвае шмат функцый.
3. Кожная важная функцыя дублюецца шматлікімі элементамі.
4. Эфектыўнае энергапланаванне ўчасткаў і пасяленняў.
5. Перавага біялагічных рэсурсаў над выкапнёвым палівам.
6. Прымяненне мясцовых крыніц энергіі ды рэсурсаў.
7. Выкарыстанне і актывізацыя механізмаў натуральнага чаргавання відаў дзеля глебаўтварэння і стварэння спрыяльных умоваў.
8. Полікультура і разнастайнасць карысных відаў для стварэння прадуктыўнай цэласнай сістэмы.
9. Выкарыстанне прыродных межаў і формаў ландшафту для дасягнення найлепшага выніку.
2. Кожны элемент выконвае шмат функцый.
3. Кожная важная функцыя дублюецца шматлікімі элементамі.
4. Эфектыўнае энергапланаванне ўчасткаў і пасяленняў.
5. Перавага біялагічных рэсурсаў над выкапнёвым палівам.
6. Прымяненне мясцовых крыніц энергіі ды рэсурсаў.
7. Выкарыстанне і актывізацыя механізмаў натуральнага чаргавання відаў дзеля глебаўтварэння і стварэння спрыяльных умоваў.
8. Полікультура і разнастайнасць карысных відаў для стварэння прадуктыўнай цэласнай сістэмы.
9. Выкарыстанне прыродных межаў і формаў ландшафту для дасягнення найлепшага выніку.
Пермакультура робіць акцэнт на розных мадэлях ландшафту, функцый і відаў. Яна вызначае, дзе гэтыя элементы павінны быць размешчаныя, каб быць здольнымі прыносіць максімальную карысць мясцоваму асяроддзю.
Сталая сельская гаспадарка павялічвае карысныя сувязі паміж кампанентамі і узаемадзеянне канчатковага дызайну. Таму ў цэнтры ўвагі пермакультуры не асобныя элементы, а адносіны паміж імі. Калі ўсё зроблена правільна, цэлае становіцца большым, чым сума яго частак.
Пермакультурны дызайн заснаваны на паўтарэнні ці імітацыі прыродных узораў, якія сустракаюцца ў экасістэмах, таму што гэтыя рашэнні з'явіліся ў выніку эвалюцыі на працягу тысяч гадоў і даказалі сваю эфектыўнасць.
Сталая сельская гаспадарка павялічвае карысныя сувязі паміж кампанентамі і узаемадзеянне канчатковага дызайну. Таму ў цэнтры ўвагі пермакультуры не асобныя элементы, а адносіны паміж імі. Калі ўсё зроблена правільна, цэлае становіцца большым, чым сума яго частак.
Пермакультурны дызайн заснаваны на паўтарэнні ці імітацыі прыродных узораў, якія сустракаюцца ў экасістэмах, таму што гэтыя рашэнні з'явіліся ў выніку эвалюцыі на працягу тысяч гадоў і даказалі сваю эфектыўнасць.
Холмгрэн сфармуляваў дванаццаць прынцыпаў пермакультурнага дызайну ў сваёй працы «Пермакультура: прынцыпы і шляхі далей за ўстойлівае развіццё»:
• Назірайце і ўзаемадзейнічайце: знайдзіце час, каб пагутарыць з прыродай, каб распрацаваць рашэнні, якія адпавядаюць канкрэтнай сітуацыі.
• Збірайце і захоўвайце энергію: распрацоўвайце сістэмы, якія збіраюць рэсурсы на на сваім піку для выкарыстання ў час патрэбы.
• Збірайце ўраджай: рабіце акцэнт на праектах, якія прыносяць значныя ўзнагароды.
• Прымяняйце самарэгуляванне і прымайце зваротную сувязь : не ўжывайце неадэкватныя дзеянні, каб пераканацца, што сістэмы функцыянуюць добра.
• Выкарыстоўвайце і шануйце аднаўляльныя рэсурсы і паслугі: максімальна выкарыстоўвайце багацце прыроды: паменшыце спажыванне і залежнасць ад неаднаўляльных рэсурсаў.
• Не вырабляйце адкідаў: шануйце і выкарыстоўвайце ўсе даступныя рэсурсы, нічога не марнуйце.
• Дызайн ад узораў да дэталяў: назірайце за ўзорамі ў прыродзе і грамадстве і выкарыстоўвайце іх для ўдасканалення дызайну, пазней дадаючы дэталі.
• Інтэгруйце, а не аддзяляйце: правільны дызайн дазваляе развіваць адносіны паміж элементамі, што дазваляе ім працаваць разам, падтрымліваючы адзін аднаго.
• Выкарыстоўвайце невялікія і павольныя рашэнні: невялікія і павольныя сістэмы прасцей абслугоўваць, яны лепш выкарыстоўваюць мясцовыя рэсурсы і даюць больш устойлівыя вынікі.
• Выкарыстоўвайце і шануйце разнастайнасць: разнастайнасць зніжае ўразлівасць сістэмы да пагроз і цалкам выкарыстоўвае асяроддзе.
• Выкарыстоўвайце межы і шануйце маргінальнае: мяжа паміж рэчамі — гэта месца, дзе адбываюцца самыя цікавыя падзеі. Часта гэта найбольш каштоўныя, разнастайныя і прадуктыўныя элементы сістэмы.
• Творча выкарыстоўвайце перамены і рэагуйце на іх: станоўчае ўздзеянне на непазбежныя перамены адбываецца ад уважлівага назірання з наступным своечасовым умяшаннем.
• Назірайце і ўзаемадзейнічайце: знайдзіце час, каб пагутарыць з прыродай, каб распрацаваць рашэнні, якія адпавядаюць канкрэтнай сітуацыі.
• Збірайце і захоўвайце энергію: распрацоўвайце сістэмы, якія збіраюць рэсурсы на на сваім піку для выкарыстання ў час патрэбы.
• Збірайце ўраджай: рабіце акцэнт на праектах, якія прыносяць значныя ўзнагароды.
• Прымяняйце самарэгуляванне і прымайце зваротную сувязь : не ўжывайце неадэкватныя дзеянні, каб пераканацца, што сістэмы функцыянуюць добра.
• Выкарыстоўвайце і шануйце аднаўляльныя рэсурсы і паслугі: максімальна выкарыстоўвайце багацце прыроды: паменшыце спажыванне і залежнасць ад неаднаўляльных рэсурсаў.
• Не вырабляйце адкідаў: шануйце і выкарыстоўвайце ўсе даступныя рэсурсы, нічога не марнуйце.
• Дызайн ад узораў да дэталяў: назірайце за ўзорамі ў прыродзе і грамадстве і выкарыстоўвайце іх для ўдасканалення дызайну, пазней дадаючы дэталі.
• Інтэгруйце, а не аддзяляйце: правільны дызайн дазваляе развіваць адносіны паміж элементамі, што дазваляе ім працаваць разам, падтрымліваючы адзін аднаго.
• Выкарыстоўвайце невялікія і павольныя рашэнні: невялікія і павольныя сістэмы прасцей абслугоўваць, яны лепш выкарыстоўваюць мясцовыя рэсурсы і даюць больш устойлівыя вынікі.
• Выкарыстоўвайце і шануйце разнастайнасць: разнастайнасць зніжае ўразлівасць сістэмы да пагроз і цалкам выкарыстоўвае асяроддзе.
• Выкарыстоўвайце межы і шануйце маргінальнае: мяжа паміж рэчамі — гэта месца, дзе адбываюцца самыя цікавыя падзеі. Часта гэта найбольш каштоўныя, разнастайныя і прадуктыўныя элементы сістэмы.
• Творча выкарыстоўвайце перамены і рэагуйце на іх: станоўчае ўздзеянне на непазбежныя перамены адбываецца ад уважлівага назірання з наступным своечасовым умяшаннем.
Прынцыпы мыслення
Усе вышэйапісаныя ідэі грунтуюцца на прынцыпах экалогіі і пермакультуры. Яны прымяняюцца для планавання зямельных участкаў і матэрыяльных сістэм. Ніжэй прыводзяцца прынцыпы пермакультуры, якія адносяцца непасрэдна да людзей, іх успрымання сітуацыі.
1. Разглядайце цяжкасці не як перашкоды, а як магчымасці
Якія заўгодна праявы прыроды могуць несці як карысць, так і шкоду, у залежнасці ад таго, як мы іх выкарыстоўваем. Моцны вецер можа быць праблемай для раслін, а можа быць карысным, калі паставіць ветрагенератар, а расліны схаваць за лесапаласой ці ў цяпліцу.
Неспрыяльную сітуацыю можна разглядаць як праблему, і тады зазвычай выдаткоўваецца шмат намаганняў, каб пазбавіцца праблемы. Альтэрнатыўны падыход ляжыць у тым, каб разглядаць усе праявы прыроды як магчымасці. Усё залежыць ад таго, ці знойдзем мы спосаб іх выкарыстаць.
2. Для стварэння прадуктыўных сістэм патрэбныя веды і ўяўленне
Пермакультура — гэта не фінансава ці энергаінтэнсіўная сістэма, а хутчэй інфармацыйна-інтэнсіўная. Калі чалавек мае неабходныя веды, уменне знаходзіць інфармацыю і працаваць з ёй, а таксама развівае творчае мысленне, можна стварыць прадуктыўную сістэму нават на малым і небагатым на рэсурсы ўчастку.
Сотні папярэдніх пакаленняў назапасілі багаты досвед, веды, ідэі ды паспрабавалі бясконцасць магчымасцяў, таму веды — гэта найбольш універсальны і мабільны капітал пермакультурнага дызайнера.
Якія заўгодна праявы прыроды могуць несці як карысць, так і шкоду, у залежнасці ад таго, як мы іх выкарыстоўваем. Моцны вецер можа быць праблемай для раслін, а можа быць карысным, калі паставіць ветрагенератар, а расліны схаваць за лесапаласой ці ў цяпліцу.
Неспрыяльную сітуацыю можна разглядаць як праблему, і тады зазвычай выдаткоўваецца шмат намаганняў, каб пазбавіцца праблемы. Альтэрнатыўны падыход ляжыць у тым, каб разглядаць усе праявы прыроды як магчымасці. Усё залежыць ад таго, ці знойдзем мы спосаб іх выкарыстаць.
2. Для стварэння прадуктыўных сістэм патрэбныя веды і ўяўленне
Пермакультура — гэта не фінансава ці энергаінтэнсіўная сістэма, а хутчэй інфармацыйна-інтэнсіўная. Калі чалавек мае неабходныя веды, уменне знаходзіць інфармацыю і працаваць з ёй, а таксама развівае творчае мысленне, можна стварыць прадуктыўную сістэму нават на малым і небагатым на рэсурсы ўчастку.
Сотні папярэдніх пакаленняў назапасілі багаты досвед, веды, ідэі ды паспрабавалі бясконцасць магчымасцяў, таму веды — гэта найбольш універсальны і мабільны капітал пермакультурнага дызайнера.
Пермакультура ў Беларусі
Школа дзікай прыроды, фота bahna.ngo
Папулярызаваць пермакультуру ў нашай краіне ў сярэдзіне двухтысячных стала арганізацыя «АграЭкаКультура». Група энтузіастаў, сярод якіх Лана Семенас, Ірына Сухій, Вольга Шчыглінская ды іншыя, распачалі асвету ў сферы арганічнай сельскай гаспадаркі і сталі запрашаць экспертаў з розных краін, у тым ліку вядомых у сваёй галіне Зураба Карбелашвілі з Грузіі, які асабіста сустракаўся з Білам Молісанам, Рычардам Перкінсанам са Швецыі, і праводзіць адукацыйныя семінары.
Адначасова беларускія сельскагаспадарчыя актывісты ездзілі ў іншыя краіны, пераймалі досвед замежных адмыслоўцаў. Некаторыя з тых, хто спрычыніўся да гэтага асветніцкага эксперыменту, засталіся ў тэме пермакультуры, працягваюць несці веды і практыкаваць. Напрыклад, Вольга Шчыглінская вучыць, як прыстасаваць пермакультурны дызайн на невялікіх участках. Ілля Рэмез рыхтуецца да запуску пермакультурнага цэнтру.
Па падліках гаспадара асабістай падсобнай гаспадаркі «Экафанія» Міколы Матрунчыка сёння ў Беларусі каля 20 пермакультурных кропак, гаспадары якіх зацікаўленыя ў развіцці ў гэтай сферы і практыкуюць сталую сельскую гаспадарку на сваіх дзялянках. На яго думку, людзі лёгка натхняюцца пермакультурай, калі бачаць прыклады паспяховых гаспадарак. Аднак вялікай папулярнасці ад гэтага кірунку чакаць не варта, ён заўсёды будзе прыватнай ініцыятывай і ніколі не выйдзе на дзяржаўны ўзровень, лічыць эксперт.
Адначасова беларускія сельскагаспадарчыя актывісты ездзілі ў іншыя краіны, пераймалі досвед замежных адмыслоўцаў. Некаторыя з тых, хто спрычыніўся да гэтага асветніцкага эксперыменту, засталіся ў тэме пермакультуры, працягваюць несці веды і практыкаваць. Напрыклад, Вольга Шчыглінская вучыць, як прыстасаваць пермакультурны дызайн на невялікіх участках. Ілля Рэмез рыхтуецца да запуску пермакультурнага цэнтру.
Па падліках гаспадара асабістай падсобнай гаспадаркі «Экафанія» Міколы Матрунчыка сёння ў Беларусі каля 20 пермакультурных кропак, гаспадары якіх зацікаўленыя ў развіцці ў гэтай сферы і практыкуюць сталую сельскую гаспадарку на сваіх дзялянках. На яго думку, людзі лёгка натхняюцца пермакультурай, калі бачаць прыклады паспяховых гаспадарак. Аднак вялікай папулярнасці ад гэтага кірунку чакаць не варта, ён заўсёды будзе прыватнай ініцыятывай і ніколі не выйдзе на дзяржаўны ўзровень, лічыць эксперт.
У напісанні артыкулу выкарыстоўвалася кніга «Уступ да пермакультуры» Біл Молісан, Рэні Мія Слэй.
Обсудите эту новость в Facebook, «Вконтакте» и подписывайтесь на наш Telegram
Расказаць сябрам
Перепечатка материалов DownShifter.by возможна только с письменного разрешения редакции. Подробности здесь.
Падпішыцеся
Каб нічога не прапусціць
Чытайце таксама