«Не магу ўявіць больш карыснай справы, якой бы я магла займацца»

З Наталляй мы сустракаліся для размовы некалькі разоў напрацягу вясны. Дом дзяўчыны, што вельмі сімвалічна, знаходзіцца літаральна ў ста метрах ад саду. Кожную нашу сустрэчу мы спачатку ішлі гуляць у пакуль не заросшы высокай травой сад, суразмоўца знаёміла мяне з яблынямі: "Гэта грабштэйн, пепінка, залаты ранэт, антонаўка". Ёсць яшчэ пакуль невядомыя гатункі, але Інстытут пладаводства пагадзіўся дапамагчы Наталлі з вызначэннем астатніх шасці гатункаў яблынь на гэтых 16 гектарах.

Пасля прагулкі па садзе мы прыходзілі да дзяўчыны дадому размаўляць.

Наташа даставала з печы рондаль з гарачай вадой і заварвала гарбату ў гліняныя кубкі. У хаце ненавязлівы мінімалізм: старая шафа, стол, пару крэслаў, матрац з саломы ля печкі, драўляная палічка на сцяне, металічны вясковы ложак. З незвычайнага заўважаю, хоць і не адразу разумею, у чым справа, — у хаце амаль няма пластыкавых рэчаў. Наташа спрабуе пазбягаць пластыку і сінтэтычных матэрыялаў у сваім побыце. Нават савок для смецця ў яе зроблены з дрэва.

— Я літаральна целам адчуваю, што мяне акружае. І калі гэта натуральныя матэрыялы, мне вельмі кайфова. Прыемна трымаць у руках гліну, дрэва. У іх больш жыцця. А калі нешта пластыкавае…

— Хтосьці скажа: я так думаю проста таму, што ведаю — выкарыстанне пластыку неэкалагічна. Але мне здаецца, маё цела сапраўды гэта адчувае.

Наталля спрабуе сінхранізаваць свае рытмы з прыроднымі, шукаць ды замяняць здабыткі сучаснай цывілізацыі больш "жывымі", знаходкамі. Таму пакуль што яна наўмысна не аблягчае сабе жыццё агульнапрынятымі вырашэннямі сучаснасці: газавай плітой, вадаправодам, каналізацыяй.

— Калі я запальваю печ, я гляджу на сапраўдны, а не віртуальны агонь. Мне падабаецца яго бачыць і адчуваць як мага часцей. Мне зусім не шкада на гэта 5-15 хвілін, бо я ад гэтага напаўняюся. Кожны раз запальванне печы ідзе па-рознаму, гэта ў пэўным сэнсе творчасць. Я ведаю сябе і разумею, што калі б у мяне была электрычная ці газавая пліта, то я паступова адвучылася б ад печкі. А так я наўмысна паставіла сябе ў такія ўмовы, бо хачу выпрацаваць у сабе новыя звычкі — звычкі сельскага жыхара, у якога ўсё своечасова, таму што ён жыве ў прыродным цыкле. Ён прачынаецца з сонцам, ведае, калі трэба запаліць печ, каб у яго да патрэбнага часу быў гатовы абед, вячэра, цёплая вада ў распараджэнні. І я паціху пачынаю ў гэтым рытме жыць. І мне вельмі падабаецца.

Пракладаць у хату вадаправод Наталля не збіраецца, бо, па-першае, не хоча выкарыстоўваць пластыкавыя трубы, а па-другое, упэўненая, што вібрацыі ад помпы шкодзяць экасістэме. Што тычыцца прыбіральні — дзяўчыне не хочацца спраўляць патрэбу ў жылой прасторы. Да таго ж ёй не цяжка выходзіць на двор.

— Гэта як нагода, каб выйсці з дому праветрыцца. Кожны раз на вуліцы мяняецца мой стан: удыхаю свежае паветра, на скуру падаюць сонечныя промні і адразу па-іншаму сябе адчуваю.

Дом куплены не так даўно і патрабуе касметычнага рамонту. У будучыны Наталля збіраецца стварыць усе выгоды "зялёным" спосабам без выкарыстання прадуктаў нафтаперапрацоўкі. Напрыклад, керамічны рукамыйнік замест пластыкавага, драуляная ванна ды убудаваны ў печ нагрэў вады.

У Вялікае Запруддзе, дзе ў купе з іншымі вёскамі сёння вырасла суполка "Цудоныя Пагоркі", дзяўчына ўпершыню прыехала пяць гадоў назад. Гэтаму папрэднічалі паездкі па розных экапасяленнях. Але менавіта тут яна пачула ўнутраны водгалас і зразумела, што знайшла сваё месца. Аднак хату ля саду знайшла не адразу. У першым доме ў суседняй вёсцы яна затрымалася на чатыры гады — спачатку прыехала ў госці, а затым узнікла ўзаемнае каханне з гаспадаром гэтага дома і яны пачалі жыць разам.

Ужо тады ў Наталлі былі асаблівыя пачуцці да мясцовага яблыневага саду, але не адчувала сабе гатовай нешта з ім рабіць.

— Я думала: сад вялізны, я адна, маленькая. Потым, калі з'явяцца рэсурсы, займуся ім.

І дзяўчына працягвала проста перыядычна туды хадзіць, пакуль займалася іншымі праектамі дзеля развіцця мясцовасці і суполкі. Аднойчы, гуляючы побач з садам, яна заўважыла машыну ля закінутай хаты.

— Мы зайшлі ў хату — гаспадары сядзяць на канапе. Мы такія: "Вы выпадкова хату не прадаяце?" А яны: "Прадаем!" Аж страпянуліся, усталі, усцешыліся, што нехта хоча іхную хату купіць. Мы тут жа дамовіліся пра цану і неўзабаве я купіла гэты дом.

У пэўны момант Наталля вырашыла паспрабаваць пажыць нейкі час з намётам у самім садзе, бо лічыць яго ідэальнам асяроддзем для жыцця чалавека.

— Мы адзначалі мой дзень нараджэння ў садзе — тады стаяла вельмі спякотнае лета, а ў цені яблыняў было так камфортна. І акурат адзін сябра мне падарыў гамак, а другі пакінуў намёт. І рашэнне застацца там прыйшло само сабой.
Гатавала дзяўчына на агні, ваду брала ў суседзяў — два вядры хапала на дзень, каб прыгатаваць ежу і памыцца. Патрэбу спраўляла ў прыбіральнях, якія былі пабудаваны побач з садам сіламі мясцовай суполкі.

— Дзякуючы гэтаму досведу я яшчэ раз адчула, што для шчасця трэба вельмі мала, што цалкам магчыма працаваць з саду. Я шмат чаго рабіла з тэлефона, лежачы ў гамаку. Атрымала вельмі каштоўны досвед зліцця з прыродай. Памятаю, ляжу ў гамаку, мне на нагу села страказа, пасля пчала, затым муха. І мне так не хацелася іх праганяць у той момант, зусім змыліся межы — гэта мая нага ці іхныя целы.

Так Наталля пражыла ў садзе цэлы месяц. Але зацікаўленасць садам не была актыўнай, аж пакуль не з'явілася навіна, што яго збіраюцца высекчы.

— Я адразу ўключылася — пазваніць туды, з'ездзіць сюды. І стала зусім не да перажыванняў: "змагу — не змагу? а ці хопіць сілаў?" Я зразумела, што трэба дзейнічаць: — цяпер ці ніколі.

На заклік Наташы аб захаванні саду адразу адгукнулася шэсць чалавек, якія выявілі жаданне ўступіць у спажывецкі кааператыў. Кааператыў — гэта адна з юрыдычных форм, якая дазваляе аформіць сад на сябе.

Атрымліваецца, некамерцыйны спажывецкі кааператыў дазваляе масімальна прыбліжана да такой схемы весці справы. Па сваім складзе характараў і мазгоў мы — не камерсанты, таму стварэнне камерцыйнай арганізацыі мы проста не пацягнулі б. Магчыма, калісьці мы і станем зарабляць добрыя грошы, але цяпер гэта не галоўная мэта.

Пасля рэгістрацыі кааператыву Наталля ўзялася за стварэнне праграмы развіцця саду. Паводле яе сад мусіць стаць турыстычнай разынкай рэгіёну, стварыць харчовую бяспеку для мясцовай супольнасці і служыць прыкладам устойлівай экасістэмы.

— На месцы яблынь, што загінулі, мы збіраемся падсаджваць маладыя культуры, у тым ліку арэхі, ягады, араматычныя зёлкі, рэдкія ядомыя віды раслін. Такім чынам мы створым не інтэнсіўны, а экстэнсіўны шматпладовы сад, прыклад для будучыні з зялёнай эканомікай, у якім будзе вялікая разнастайнасць пладоў, і які будзе сілкаваць мясцовую супольнасць, закрываць іхныя патрэбы.

У той жа час сад будзе павышаць кваліфікацыю мясцовых жыхароў — ён дасць людзям працу. Выгада ў тым, упэўненая гераіня, што калі складваць рэсурсы разам з іншымі, то трэба менш укладанняў. У аднаго ёсць трактар, у другога — саджанцы, у трэцяга — сувязі, у чацвёртага — кампетэнцыі. Калі ў чалавека ўсяго дастаткова і ён можа ўсё рабіць на сваім участку — калі ласка, яго сям'я будзе аўтаномнай. Але сад акрамя ўсяго дае магчымасць не згубіць традыцыю сумеснай працы.

Таксама ў садзе плануецца праводзіць адукацыйныя мерапрыемствы, каб вясковыя людзі маглі атрымліваць веды ў розных сферах, не толькі звязаных з біялогіяй, але і з астраноміяй, устойлівай энергетыкай і з іншымі навукамі. Спачатку гэта будзе фармат пад адкрытым небам, затым з заробкаў ад гэтых мерапрыемстваў стане развівацца інфраструктура — навесы, саламяныя домікі на сваях. Плануецца нават невялічкая кавярня, дзе будуць прадавацца стравы з прадуктаў, вырашчаных у садзе.

Акрамя таго ў планах супрацоўніцтва з мясцовай школай, каб некаторыя заняткі праводзіліся не ў душных замкнутых памяшканнях, а ў садзе, на прыродзе.

— А ўяўляеце, як тут спадабаецца гаражанам! Гэта ж будзе сельскі батанічны сад. Тут людзі змогуць адчуць розныя смакі, пераначаваць у экалагічным доміку літаральна ў садзе. Прачынаюцца — а тут птушкі заліваюцца, вакол — дрэвы. Поўнае пагружэнне ў прыроду. Атрымліваецца, сад адзін — а ён закрывае шмат патрэбаў.

Пакуль пададзеныя ў райвыканкам дакументы на перадачу ўласнасці разглядаліся чыноўнікамі, кааператыў не мог праводзіць ніякіх мерапрыемстваў у садзе. Але па ўзгадненні з калгасам правялі навучанне абрэзцы дрэваў з экспертам у гэтай справе, а таксама пленэр з мясцовай школай мастацтваў.

Днямі ў райвыканкаме прынялі рашэнне перадаць "Цудоўны сад" у карыстанне кааператыву. Пакуль на год. Але калі кааператыў пакажа добры вынік, то ўлады згодныя перадаць сад на 99 гадоў для рэалізацыі усіх планаў.

Цяпер рукі ў нашай гераіні нічым не звязаныя і можна разгортваць дзейнасць напоўніцу. Дзяўчына разам з камандай паралельна працуе над стварэннем пермакультурнага курсу, які будзе ладзіцца ў садзе, вырашае пытанне пакосу травы і дамаўляецца з мясцовымі жыхарамі пра збор яблыкаў і з заводамі пра іх збыт. На большае пакуль не размахваецца, хаця пры актыўнай дапамозе іншых членаў кааператыву, магчыма, ўдасца нават наладзіць вытворчасць яблычнага соку.

Разгортванне такой актыўнай дзейнасці ў сённяшнія далёка не самыя спрыяльныя часы уражвае.

— Я задумвалася, што я магу зрабіць, каб спыніць вайну. І не знайшла ніякіх адказаў. Нікому не стане лепей, калі я проста буду перажываць, пісаць каментары ў інтэрнэце ці страйкаваць на вуліцы. Таму я намаганнем волі не дазваляю сабе глядзець навіны і спрабую павярнуць вектар думкі ў тое, што можна зрабіць для будучыні: сваёй, сваёй сям'і, краіны.

— Наадварот, лічу, што цяпер гэта яшчэ актуальней. Я не магу сабе ўявіць больш карыснай справы, якой бы я магла займацца. Хіба што калі б я валодала кампетэнцыяй спыняць войны, але раз не валодаю, то займаюся тым, што ў мяне атрымліваецца лепш.