Make Kreva Great Again

Дзень, трэба сказаць, выдаўся насычаным. DownShifter.by адгукнуўся на заклік Сяргея аб прыборцы тых самых габрэйскіх могілак і з самай раніцы мы ўжо былі ў Крэве. Знайсці талакоўцаў было проста — ішлі на гук бензапілаў. Пакуль падымаліся на Юраву гару, я пачала перажываць, што не ўзяла пальчаткі — надвор'е нагадвала, што надышоў апошні месяц восені. І тут нас ззаду абагнаў Сяргей, коратка прывітаўшы, — з чырвонымі шчокамі і ў майцы з кароткім рукавом. Відавочна, яму холадна не было.

Неўзабаве сагрэліся і мы, як і ўсе, хто далучыўся да талакі. А калі ўсё скончылася, мы зноў апранулі курткі, запалілі вогнішча ля Сяргеевай хаты і селі паразмаўляць. Наш суразмоўца аглядае свой падворак, нібы нешта ўзгадвае:

— Шчыра кажучы, тут вельмі шмат смецця. І я ўвесь час тут штосьці дэмантую, прыбіраю. Паўсюль зарасці былі. Тут, дзе мы сядзім, груды нейкіх дошак гнілых ляжалі. Капец тут быў, карацей.

— Між тым, — зазначаю я, — ты не абмежаваўся тэрыторыяй свайго ўчастку, а пайшоў яшчэ і могілкі прыбіраць.

— Так, займаюся каланізацыяй, захопам земляў, — смяецца.

Выявілася, што ўсё пачалося з грамадскай прыбіральні, якой ў Крэве няма. Дакладней, ёсць біятуалет ля Крэўскага замка, але даглядаць за ім няма каму, таму на ім па-просту вісіць замок.

— Я наўмысна пахадзіў за турыстычнымі групамі, каб паслухаць, якія небыліцы пра Крэва расказваюць заезджыя экскурсаводы. Небыліц я, вядома, пачуў. Але што мяне проста шакавала. Уяўляеш, прыязджае турыстычны аўтобус пасля некалькіх гадзін у дарозе, адтуль выходзяць людзі і бачаць гэтую прыбіральню. Усё, мозг ужо сігналы паслаў. Людзі рвуцца ў туалет, а там замок. А затым экскурсавод вядзе іх на Юраву гару. І што людзі бачаць? Кусты.

Так у Сяргея з'явілася думка хоць неяк абазначыць гэтае святое месца. І ўшанаваць памяць габрэяў, дзякуючы якім у пэўны час жыццё ў мястэчку сапраўды віравала. Акрамя таго важны абмен — крэўскія валанцёры глядзяць на прыезджых, прыезджыя — на мясцовых. І атрымліваецца някепская тусоўка.

З мясцовымі можна працаваць. Проста калі гадамі не падтрымлівалася традыцыя талакі, не ладзіліся вячоркі, кожны быў паасобку, гэта цяжка зрабіць.

— Таму што ў адрозненні ад Мінска, на Крэва мне не шкада ні энергіі, ні фізічных, ні фінансавых рэсурсаў.

Сяргей кажа, што тут ён задаволены ўсім, акрамя аднаго «ф» — вуліца, на якой знаходзіцца яго хата, носіць імя Фелікса Дзяржынскага. Хаця раней яна называлася Татарская, бо тут, акрамя габрэеў, жылі яшчэ і татары. Апошні з іх з'ехаў у Смаргонь усяго каля 3-4 гадоў назад. А само Крэва сёння носіць статус аграгарадка.

Усё местачковае жыццё паступова перамясцілася ад замка ў новы раён на ўзгорак, супрацьлеглы ад Сяргеевай хаты, — там і школа, і будынак сельсавету, Дом культуры, бальніца, праўленне калгасу. І тыповыя домікі аграгарадка. Там, дарэчы, жывуць і бацькі Сяргея. Але тады ў 1989, калі ён нарадзіўся, насупраць яго дома было поле і лес, цяпер — цэлая вуліца дамоў.

Хлопец тут пачуваецца сваім — ён нарадзіўся і вырас у Крэве, а пасля 13 гадоў пражыў у Мінску.

— Ідэя пераезду сядзела ў мяне ў галаве гады два. Мінск ужо абрыд. Тым больш — горад не родны. І мне было шкада аддаваць энергію гораду. Але куды з'язджаць? Проста ў нейкую ноў-нэйм вёску ў 20-40 км. ад Мінска — мне гэта было нецікава. Мне патрэбна было месца з бэкграўндам. І з такіх відавочных варыянтаў, натуральна, было Крэва. Але куды ў Крэве?

І зноў жа адным з відавочных варыянтаў было вяртанне ў бацькоўскую хату. Пэўны час Сяргей працягваў здымаць кватэру ў Мінску, аднак перыядычна прыязджаў пажыць у бацькоў, каб паглядзець, наколькі гэта камфортна.

— Але гэта ніхалеры не камфортна. Па-першае, у бацькоў цэлае лета сядзелі ўнукі, дзеці майго старэйшага брата. І на бацькоў узваліўся клопат не толькі пра ўнукаў (што рэальна складана, калі табе за 60), але яшчэ і пра мяне. А па-другое, гэта цяжка і для мяне. Я ўжо 13 год пражыў самастойна, і тут на мяне звальваецца гэты незразумелы клопат: чаму не паеў? чаму мала? чаму многа? Не.

Таму Сяргей вырашыў, што да бацькоў добра прыехаць у госці, а жыць трэба асобна. Але добрага варыянта так і не знайшоў. І ўжо змірыўся з думкай, што давядзецца вяртацца ў Мінск, пра што папярэдзіў свайго арэндадаўцу, як пабачыў аб'яву аб продажы гэтай хаты на былой Татарскай. А на яе ў Сяргея даўно ляжала вока. І праз тры дні зноў пазваніў арэндадаўцу і сказаў, што ўжо не вернецца ў сталіцу.

— У мяне тут вясною цэлае паломніцтва было: «Ну, ці будзеш бульбу садзіць? Дзе ў цябе агарод?» Я кажу: «Нахалеры мне гэты агарод?» Людзі пакуль не разумеюць, што ёсць такія прафесіі, якія не патрабуюць штодзённага паходу на працу. Мне як фатографу ўсё роўна, адкуль ехаць на здымкі. Калі на Палессе, то гэтыя 100 кіламетраў увогуле не граюць ролі. А бывае, што здымкі ў гэтым баку, дык і ўвогуле бліжэй ехаць. Бывала, і ў самім Крэве здымаў для агенцыі, напрыклад, персеіды і гемініды.

Акрамя Сяргея тут ёсць яшчэ некалькі сем'яў-даўншыфтэраў, якія таксама займаюцца творчымі праектамі. Але пакуль тэндэнцыя не цешыць.

— Сёння тут жыве крыху болей за 1800 чалавек. Па статыстыцы па ўсім сельсавеце штогод прырост насельніцтва складае не больш за 10 чалавек, а памірае 50-60, ды яшчэ каля 30 з'язджае. Лёгка палічыць, што з такой дынамікай праз 15-20 гадоў тут будзе нуль людзей.

Таму Сяргей ужо сёння выношвае план, як выратаваць Крэва ад пагібелі. Ён спадзяецца, што з часам Крэўскі замак усё ж адновяць.

— У нашых вярхах такое прымітыўнае мысленне: раз ёсць замак, трэба зрабіць там музей. Гэта добра, але не перспектыўна. Хапае ў Крэве пустых будынкаў, дзе можна адкрыць музей. Замак я б хацеў аддаць пад творчую навучальную ўстанову. Натуральна, калі ўзнавіць, напрыклад, дзве вежы, гэтай плошчы будзе недастаткова для паўнавартаснага навучальнага працэсу. Але яе можна адаптаваць пад майстэрні для мастакоў ці харэаграфічныя залі. Тым больш святло на ўсе чатыры бакі. Гэта ж шыкоўна! А гэтыя ўсе пагоркі створаныя для творчасці. Каб ты сядзеў у бярозах і пісаў нейкія вершы, карціны, музыку, фатаграфіі — што заўгодна. Тады сюды прыедзе творчая моладзь. Для яе трэба зрабіць пэўную інфраструктуру. І такім чынам людзі будуць заставацца, жаніцца, нараджаць дзяцей — джыджын-джыджын — глядзіш, так і Крэва вернецца.

Яшчэ да нядаўняга часу гэтая ідэя падавалася Сяргею далёкай міфічнай істотай. Але цяпер ён стаў пра яе казаць услых і адчуў падтрымку, людзі прапаноўваюць дапамогу. Таму цяпер Сяргей адчувае больш упэўненасці ў сваіх сілах і рэальнасці сваіх ідэй.

Калі раней Сяргей бываў у Крэве наездамі, ён не меў магчымасці адчуць усіх праблем мястэчка. А тут, пажыўшы год, хлопец адчуў, што яму нязручна, а што перашкаджае іншым, якія ёсць складанасці для турыстаў. І падрыхтаваўшы 17 пытанняў, пайшоў на сустрэчу з мясцовымі ўладамі па актуальных пытаннях сацыяльна-эканамічнага развіцця рэгіёну.

— А мы праслухалі пра важнасць атамнай электрастанцыі, Дажынак і забяспечвання яўкі на выбарах. Але гэта я і ў навінах пагляджу-паслухаю. А калі мы ўжо прыехалі вырашаць мясцовыя пытанні, давайце не забываць пра гэта.

Па словах Сяргея, яго проста не захацелі слухаць. Ён скардзіцца, што мясцовыя ўлады не ахвотна ідуць на кантакт з прыватнай ініцыятывай. І прыводзіць прыклад з святкаваннем Масленіцы і Калядаў.

Вядома, традыцыі ўжо няма. Але каб паказаць мясцовым, як гэта адбывалася раней, трэба зрабіць якасную рэканструкцыю. Таму Сяргей разам з паплечнікамі ўжо некалькі гадоў ладзіць такія святкаванні з аўтэнтычнымі спевамі ў Крэве. Ён запрашае людзей, якія ходзяць у энтаграфічныя экспедыцыі і гатовыя дзяліцца сабраным матэрыялам. Пасля робіць фотасправаздачы. І гэта бачаць у раённым аддзеле культуры.

— Іду я па вуліцы, стракае мяне дырэктарка Дома Культуры і кажа:

— Іншы б парадаваўся, што прайшло дзве Масленіцы, а не адна. І яна папрасіла мяне наступны раз узгадняць з імі як з дзеючай уладай.

— Неяк летась яны прыйшлі да мяне і прапанавалі зладзіць Масленіцу разам. Я ім сказаў, што хаця б транспартныя выдаткі давядзецца аплаціць. А яны кажуць — давай мы самі, у нас касцюмы. А касцюмы — гэта Дзед Мароз, Баба Яга, Чорт. Вельмі клёва грае Бабу Ягу дырэктар Дома Культуры — хоць Оскара давай. Але ж усяму сваё месца. Гэта ж парушэнне традыцыі. Які Дзед Мароз на Масленіцу?

— І калі раней ў Іўі, Гальшанах, у Крэве былі фэсты з сваёй атмасферай, якія збіралі шмат людзей, то зараз гэта стандартны набор: батуты, салодкая вата і папса з мікрафона. Ну, і нахалера мне ехаць у Іўе ці Гальшаны, калі я тое ж самае магу паглядзець у Крэве? На гэта выдаткоўваюцца сродкі, а робіцца ўсё ў выніку дзеля трох чалавек.

Каб не сутыкацца з непаразуменнем у вярхах, Сяргей ладзіць некаторыя імпрэзы проста ў сябе на падворку. Напрыклад, у апошні дзень лета тут прайшоў арт-пікнік, дзе госці маглі навучыцца тэхніцы фатаграфавання без фотаапарату — люмен прынтынг.

— Мне найперш важна, каб прыходзілі мясцовыя і папрацаваць, і на святы. Каб вярнуліся да жыцця, а не проста сядзелі ля печкі.

Пакуль такі актывізм займае ў Сяргея шмат часу, але спыняцца ён не збіраецца. Хаця часам закрадваюцца сумневы.

— Бляха, дык а працаваць калі? Я пакуль яшчэ не аформіў у сябе ў галаве, як мне жыць з гэтымі грамадскімі працамі. Але ў мяне пруха, я хачу нешта рабіць. Можа, калі-небудзь яно мне мехам золата на галаву зваліцца, але пакуль я не стаўлю сабе такой мэты. Цяпер я раблю гэта дзеля асалоды. Сёння я сам атрымаў задавальненне, бачу, што спадабалася людзям, і могілкі прыбраныя. Дык чаму б не рабіць тое, што робіць нашае жыццё крыху весялейшым, цікавейшым?

А пакуль Сяргею цікава назіраць за жыццём у Крэве. Ён шмат фатаграфуе. Магчыма, праз год з'явіцца фотакніга пра мястэчка. Акрамя сучасных здымкаў там будуць і фота з старых сямейных архіваў.

— Я літаральна ў кожную хату заходжу, калядую, прашу паказаць здымкі. Часам людзі нават не ведаюць, што ў іх ляжыць. І мы гартаем з суседзямі іхныя альбомы, а там Крэва нібыта ўчорашняе, але яго такога ўжо няма. Гэта сапраўды гісторыя. І вось я збіраю фотакнігу пад умоўнай назвай «Стагоддзе Крэва». Калі пасля вайны мястэчка апынулася спаленым, засталіся толькі тры каменныя будынкі: рэшткі замку, сінагогі і царквы. Цікава прасачыць, як Крэва адбудоўвалася, як людзі асвойвалі гэтую прастору.

Аднак мінулае застаецца ў мінулым, а будучыня належыць тым, хто робіць яе сёння. Верагодна, калісьці і сам Сяргей трапіць у чый-небудзь летапіс як чалавек, які вярнуў людзей у Крэва.