Няголенае цела праз прызму сацыяльнай псіхалогіі

Памятаю, як я пагаліла ногі ўпершыню. У мяне дагэтуль над костачкай правай нагі застаўся шнар ад таго, як я паспешліва і неахайна дзеранула брытвай скуру. Яркая кроў злілася з вадой з душа і пацякла па блакітнай ванне ў каналізацыю. На наступны дзень я ўжо была зусім іншым чалавекам. Пасталелай. Дарослай. Жанчынай. Прынамсі, тады мне так здавалася. Прайшло шмат гадоў, пакуль я стала разумець, што на самой справе менавіта мае валасы на целе, а не іх адсутнасць, — і ёсць прызнакам сталасці і спеласці мяне як жанчыны.

Балканскія гены падарылі мне густыя, тоўстыя, цёмныя валасы. Якія яны ў мяне на самой справе, я даведалася толькі нядаўна, бо больш за два дзясяткі гадоў я старанна знішчала ўсе сляды іх прысутнасці на целе. Каб ногі былі гладкімі, галіць іх трэба было штодня. Плошча, якую даводзілася апрацоўваць, немалая. Каб пагаліць усе ногі, сыходзіла даволі шмат часу. Да раздражнення скуры я ўжо амаль прывыкла. Прыгажосць патрабуе ахвяраў — упэўнівала я сябе. У нейкі момант я памяняла станок на дэпілятар, але валасы сталі ўрастаць у скуру і я пачала разглядаць варыянт лазернай эпіляцыі. Не памятаю, што мяне спыніла — недахоп фінансаў, часу, ці яшчэ чаго, але я зноў вярнулася да брытвы.

Вядома, часам было лянота галіцца штодня, асабліва ўзімку — хто заўважыць маё шчацінне пад штанамі? Але аднойчы заўважыла сяброўка. Мы сядзелі ў мяне дома на падлозе (абставіны той вечарынкі сцёрліся з маёй памяці, але адзін эпізод запісаўся добра). Сяброўчына рука апынулася ў мяне на лытцы пад штанамі. Памятаю пачуццё няёмкасці і сораму, якое падвоілася, калі я пабачыла яе асуджальны позірк і пачула ў свой адрас: “Ай, ай, ай”. Ніхто не сказаў больш нічога, але я зразумела — быць няголенай нават пад штанамі небяспечна.

Кожны паход да гінеколага, на пляж, інтымная блізкасць дадавалі клопатаў і стрэсу: галіцца трэба было асабліва старанна. Ці не коляцца мае ногі? Ці не вытыркаецца шчацінне з-пад калготаў? А што пра мяне падумаюць?

З узростам я стала ўсё больш і больш вяртацца да натуральнасці — пераехала на вёску, перастала карыстацца дэкаратыўнай касметыкай, у адзенні стала аддаваць перавагу зручнасці, а не трэндам, пачала сачыць за харчаваннем і фізічнай актыўнасцю. Па вялікім рахунку, гэта ўсё пра любоў да сябе. Калі ты любіш сябе, робіш нешта, таму што так хочацца табе, а не таму што нехта сказаў, што так трэба. Верагодна, я зараз кажу прапісныя ісціны, але мне здаецца важным іх прамовіць. Калі табе хочацца мець роўны нос, пульхныя вусны і густыя бровы, важна ўсведамляць, адкуль гэтае жаданне — знутры цябе, ці таму што нехта сказаў, што так трэба. 

Падумаць толькі — яшчэ нашыя бабулі і ведаць не ведалі, што калісьці іхныя ўнучкі будуць галіць такія вялізныя плошчы на целе. А калі паглядзець фота спартовак, акторак ды іншых жанчын мінулага стагоддзя, можна пабачыць іхныя няголеныя падпахі і ногі. І нічога, яны не саромеліся іх паказаць, бо яшчэ не ведалі, што гэта “брыдка, негігіенічна, не па-жаночаму”, як кажуць цяпер адэпты гладкіх целаў.

Калі паглядзець у гісторыю, масавая мода на голеныя ногі і падпахі пачала прасоўвацца ў пачатку ХХ стагоддзя, калі кампанія Gillette стварыла першую жаночую брытву і запусціла рэкламу са словамі “Кожная жанчына хоча мець адзін з гэтых вытанчаных прадметаў туалету — бяспечны і гігіенічны спосаб дасягнуць гладкасці падпахаў, чаго патрабуе добры догляд і добры стыль”. Так, жанчынам сталі навязвацца праблемы, пра якія яны раней і не падазравалі. Хто захоча ісці супраць плыні і адрознівацца ад "усіх жанчын"? Калі я не галюся, значыць я не даглядаю за сабой і маю кепскі стыль? І як толькі гэтыя пытанні разам з сорамам за сваё цела пасяліліся ў галовах жанчын, пачало патрабавацца нашмат больш сілаў і адвагі, каб супрацьстаяць ім.

На маю думку, сёння самую важную ролю ў гэтым пытанні мае нагледжанасць. Калі мы звыкліся бачыць чыставыгаленыя ногі літаральна паўсюль: на тэлебачанні, у жыцці, — мы звыкаемся да такой карцінкі і валасы на целе для нас ужо выглядаюць дзіўна і часам нават брыдка. Што казаць, калі і ў рэкламе сродкаў для галення, жанчыны голяць ужо гладкія ногі! Але варта толькі пачаць бачыць валасатыя ногі часцей, як раптам яны стануць здавацца нармальнымі.

Што тычыцца пытання гігіены. Мыла і ваду чалавецтва навучылася выкарыстоўваць даўно, гігіена і наяўнасць валасоў на целе ніяк не звязаныя. Прынамсі, навука гэтай сувязі не знайшла. А аргумент пра жаноцкасць… Не перадаць, наколькі гэта крута, калі можна расслабіцца з любімым чалавекам і не думаць, пра тое, што твае ногі колюцца, бо яны цяпер ніколі не колюцца — на іх мяккія, курчавыя валасы — прызнак жаноцкай спеласці, наяўнасці тэстастэрона і адпаведна сэксуальнасці. І па сваім досведзе скажу, што валасы на целе павышаюць адчувальнасць пры дотыках да скуры.

У сацыяльнай псіхалогіі ёсць такі панятак — “атытуд” (attitude), што ў перакладзе з ангельскай значыць “стаўленне”, а ў сацыялогіі выкарыстоўваецца для абазначэння ацэнак, якія людзі даюць сацыяльна значным падзеям, з’явам і г.д. Гэта свайго роду сацыяльныя ўстаноўкі. Мне здаецца, што гэты панятак выдатна пасуе для апісання стаўлення грамадства да голеных/няголеных целаў.

Атытуды фарміруюцца ў выніку супастаўлення ацэнак пэўнай з’явы. Напрыклад, мы разумеем, што галенне ног выклікае ў нас раздражненне скуры, лазерная эпіляцыя — дорага, а працэс шугарынгу інтымных зонаў — прыніжальны. Аднак сацыяльнае асуджэнне няголеных целаў можа пераважыць усе гэтыя нязручнасці. І такі чынам, у нас сфарміруецца ўстаноўка, што галіць ногі ды іншыя зоны — добра, а не галіць — дрэнна. І далей ужо гэтая ўстаноўка будзе ўплываць на нашыя паводзіны.

Складаецца ўражанне, што часта ў рашэнні галіць сваё цела, першаснае значэнне маюць сацыяльныя стандарты — так трэба і ўсё тут, усе так робяць. І нават калі мы думаем, што галіць ногі зусім не абавязкова і гэта прыносіць нам шмат нязручнасцяў, мы ўсё адно будзем іх галіць, бо ведаем, што грамадства ўхваляе паголеныя ногі, а няголенасць навакольныя будуць асуджаць і смяяцца ды кпіць з нас. Гэта выклікае ў нас кагнітыўны дысананс, то бок нашыя ўяўленні не адпавядаюць нашым паводзінам. А гэта ў сваю чаргу выклікае ў чалавека негатыўныя эмоцыі. Таму людзі, якія сутыкаюцца з негатыўнымі эмоцыямі, імкнуцца пазбавіцца ад іх. І для таго вельмі часта змяняюць свае ўнутраныя ўстаноўкі на гэты конт, як бы апраўдваючы свае паводзіны.

Напрыклад, пачынаюць верыць у тое, што галіцца — гэта гігіенічна, эстэтычна, прыемна. Шукаюць сацыяльнай падтрымкі — іншыя таксама голяцца. Адмаўляюць сваю адказнасць — маўляў, такія абставіны. Але на самой справе, ёсць яшчэ адна стратэгія пазбаўлення ад кагнітыўнага дысанансу — гэта змена паводзінаў. То бок, можна проста перастаць галіцца. Аднак, разумею, што гэта не так проста, — ісці супраць плыні. Я і сама доўга не магла прывыкнуць да сваіх валасатых ног, але прайшоў пэўны час — і нічога незвычайнага ў гэтым я ўжо не бачу.

Таксама атытуды з’яўляюцца своеасаблівым фільтрам, праз які мы прапускаем ці не прапускаем інфармацыю. То бок, калі ў нас ужо ёсць устаноўка, што галіць цела трэба, мы не ўспрымаем інфармацыю, якая супярэчыць гэтым устаноўкам. Таму, на жаль, вельмі верагодна, што мой тэкст не будзе мець уплыву на такіх людзей. Але я і пішу яго, хутчэй, з мэтай падтрымкі аднадумцаў і пашырэння досведу, падобнага майму, у інфармацыйнай прасторы.

Акрамя таго атытуды дазваляюць павысіць сваю самаацэнку. Напрыклад, даючы негатыўную ацэнку тым, хто вырашыў не галіць сваё цела, людзі падкрэсліваюць, што яны ў гэтым выпадку знаходзяцца на прыступку вышэй. Таксама ў асобах аднадумцаў людзі атрымліваюць дозу сацыяльнага ўхвалення. Праз атытуды адлюстроўваюцца і каштоўнасці людзей.

Вядома, мы ўсе жывем не ў вакууме і нам як сацыяльным жывёлам важна падабацца іншым. Але я спрабую выйсці з гэтай гонкі за грамадскае ўхваленне. Спадабацца ўсім немагчыма.

Да таго ж, як толькі пачынаеш прымаць і любіць сябе, вакол з’яўляюцца менавіта твае людзі, якія цэняць цябе такой, якая ты ёсць. Я ўдзячная сваім сяброўкам, якія не каментуюць маю знешнасць, калі мы ходзім у лазню і купаемся ў рацэ галышом. Я цаню прафесіяналізм дактароў, перад якімі можна спакойна распрануцца і не думаць, што ў мяне валасатыя ногі. Я ўдзячная сваім валасам, якія падарылі майму целу большую адчувальнасць і магчымасць атрымліваць больш задавальнення.

Натуральна, я ўсё яшчэ не вызвалілася цалкам ад думак пра грамадскае меркаванне. Вядома, мне ўсё яшчэ бывае боязна выходзіць у людзі з аголенымі нагамі і падпахамі. Так, я заўважаю перашэптванні і касыя погляды незнаёмых людзей. Часам я іх ігнарую, а часам знаходжу сілы рэзка адрэагаваць. Але ў той жа час я адчуваю неверагодную свабоду быць сабой, забыць пра брытвы і эпіляцыі, не пакутваць ад раздражненняў і валасоў, якія ўрастаюць у скуру. Я не марную грошы на эпіляцыі і ўсё, што з гэтым звязана. І адчуваю адказнасць — магчыма, мой прыклад надасць камусьці смеласці і яны адчуюць каштоўнасць сваёй сапраўднасці, пачнуць паважаць сябе, а валасатыя целы вернуць сабе сваю прыгажосць.