«Не магу я гэтую вёску кінуць»

Калісьці Шэметава, што на Мядзельшчыне, было вядомым мястэчкам. У ім знаходзіўся сядзібны маёнтак, апошнімі гаспадарамі якога быў род Скірмунтаў. Пры іх у ХІХ ст. тут працавалі бровар, вінакурня, пральня, кузня і нават цэлы звярынец. Сёння ад былой велічы засталіся амаль адны руіны. Пра часы росквіту нагадваюць толькі сістэма штучных сажалак, рэшткі панскага парку і некалькі захаваных будынкаў.

У самой вёсцы засталіся жылымі толькі чатыры хаты. А плошча, на якой калісьці адбываліся шматлюдныя кірмашы, парасла травою. Аднак летась у Шэметаве пачаўся варшуняк. Нехта адзін за адным стаў скупляць пустыя дамы і ўчасткі. Гэтым чалавекам аказалася Ірыяна Шыян, беларуска, якая 16 гадоў пражыла ў ЗША і тры гады назад вярнулася на радзіму.

Мы сустрэліся з Ірыянай ля хаты, якую сама гаспадыня называе «бабулінай». Усяго ў Ірыяны на сёння 8 дамоў і 7 участкаў у вёсцы. Працы адначасова ідуць на чатырох аб'ектах: завяршаецца рэканструкцыя «бабулінай хаты»; яшчэ адзін дом давялося знесці, замест яго ужо будуецца новы; на трэцім участку высыхае свежы падмурак; чацвёртую хату таксама пачалі рыхтаваць да рэканструкцыі. Акурат у наш прыезд з яе праз вокны грузілі ў трактар разабраную печ. Да зімы гаспадыні трэба заліць яшчэ хаця б тры падмуркі — закон абавязвае рабіць падмурак на пустым участку напрацягу першага году.

Усё гэта робіцца для стварэння своеасаблівага Рэтрыт-цэнтру развіцця чалавека. Гэта будзе месца для правядзення усялякіх заняткаў, семінараў, куды будуць прыязджаць настаўнікі з розных сфераў. Можна будзе прыехаць і проста адпачыць. Да ўвасаблення гэтай мэты яшчэ далёка. Але над праектам дому для агульных сустрэч Ірыяна плануе заняцца ўжо бліжэйшым часам.

Ірыяна прызнаецца, што мясцовыя жыхары не да канца разумеюць, што тут будуецца, але радыя, што ў вёсцы з'явяцца людзі і ў вокнах будзе гарэць святло.

На дварэ «бабулінай хаты» шчыруюць рабочыя: адны шліфуюць дошкі, другія кладуць плітку, трэція рамантуюць свідравіну. Мы заходзім унутр і ўражваемся вялізнымі вокнамі, адкрытай светлай прасторай лофту і пліткай, якая пакрыла ўсю падлогу ў хаце. Каб падняцца на другі паверх, пакуль трэба залазіць на старую печ, якую Ірыяна вырашыла пакінуць у першародным выглядзе. Шум балгарак і электрапілаў не дае нам спакойна паразмаўляць і мы вырашаем прагуляцца па брукаваным гасцінцы да месца былой панскай сядзібы.

Па дарозе нам трапляюцца закінутыя хаты і ўчасткі. «Гэта мой дом, і за ім мой, і за ім таксама. Гэты стары магазін таксама мой», — каментуе дарогаю Ірыяна. Ля кожнага купленага ўчастку на слупе ўжо вісіць новы шчыток з электрычнасцю — гэта першае, што жанчына робіць пасля куплі нерухомасці.

Праз пару кіламетраў, мінуўшы сістэму штучных сажалак, мы выходзім да рэшткаў панскай сядзібы і касцёла Маці Божай Нястомнай Дапамогі, які быў пабудаваны ў 19 ст. Службы ў ім адбываюцца і па сёння. Мы сядаем на лаву ля касцёла і працягваем размову. Каб зразумець, што прывяло нашую гераіню да такога жыцця, даводзіцца вярнуцца далёка ў мінулае.

Ірыяна нарадзілася ў Рагачове. Пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС яе сям'і давялося пераехаць у Валожын. Там дзяўчына скончыла школу, затым атрымала эканамічную адукацыю ў жаночым інстытуце «Энвіла» ў Мінску. У 2003-м паехала ў ЗША да сястры і засталася там. Неўзабаве выйшла замуж.

— Пакуль муж быў у камандзіроўках з панядзелка па пятніцу, я жыла адна ў лесе ў старым доме.

— Памятаю, у мяне была добрая машына — BMW-кабрыялет на два сядзенні. Я адкрывала верх і вазіла там будматэрыялы.

Затым мужа перавялі ў Лондан і яны з Ірыянай разышліся.

— Тры гады я была юнай прыгожай дзяўчынай з амерыканскім пашпартам і сваім бізнэсам, якая шмат працавала і падарожнічала. А затым я сустрэла Тэйлара, будучага бацьку сваіх дзяцей.

У пары нарадзілася дзве дачкі — Сіена і Афіна.

— Сёння я разумею, што нашыя з Тэйларам жыцці перапляталіся толькі па дзецях. Я цягнула на сабе ўсё. Мы купілі ў гарах дом, за які заплаціла я і рамонт якога цягнула на сабе я. Рахункі аплачвала я. Прадукты былі на мне, гатавала я, прыбірала я, дзяцей у садок вазіла я, за садок плаціла таксама я. Перайсці да таго, каб перакласці частку абавязкаў на іншага чалавека, было няпроста. Бо «ты ж ужо ўсё можаш, што табе дапамагаць?»

Жыццё цягнула з Ірыяны вялізныя фінансы. Толькі на рамонт ваннага пакою ў доме яна выдаткавала $60 тысяч. Каб аддаць дзяцей у садок, давялося пераехаць у Сіетл, дзе наняць дом каштавала $3 тысячы ў месяц, столькі ж штомесяц Ірыяна аддавала на дзіцячы садок для дачок. Для гэтага даводзілася вельмі шмат працаваць. Ад такой нагрузкі ў жанчыны пасыпалася здароўе.

— Мне вельмі моцна стаў балець жывот і спіна. Здавалася, што я іду ў тупік. Больш я так не магла. Таму вырашыла на год паехаць у Беларусь, каб хаця б разабрацца, што ў мяне баліць і чаму.

Так Ірыяна разам з дочкамі трох і шасці гадоў апынулася ў Беларусі. Праз паўгода пасля вяртання на радзіму пачалася пандэмія каронавірусу.

— Я дзякавала богу, што ў гэты час мы апынуліся тут. Мы з Тэйларам адмаўляемся насіць маскі. Іншыя рэчы, звязаныя з кавідам, таксама ігнаруем. Таму ў Беларусі нам было камфортна. І мы зразумелі, што назад у ЗША ужо не вернемся.

У Ірыяны з'явілася цэлая тэчка з даследаваннямі свайго здароўя. Дактары знайшлі некалькі грыжаў у хрыбце жанчыны.

— Першыя паўгода я хадзіла ў карсеце ад шыі да пупка. Было адчуванне, што без карсету я рассыплюся. Мяне лячылі і токам, і іголкамі, рабілі ўколы ў спіну. Але пакуль я не сабралася энергетычна, нічога не мянялася. Калі ты аддаеш сябе без рэшты, то, натуральна, чаго чакаць?

Цяпер, па словах Ірыяны, у яе ніколі нічога не баліць. Першым крокам да такіх зменаў было адпусканне гіперапекі над дзецьмі.

— Я літаральна кожную секунду нешта рабіла для дзяцей, ніколі іх не пакідала адных. У мяне ўсё было распісана па хвілінах: па выходных я вадзіла іх на тры-чатыры гурткі. У доме ўсё было ідэальна: папрасавана, прыбрана, ідэальная ежа.

— Было адчуванне, што я ўсю сябе аддаю, а ў адказ нічога не атрымліваю. Гэта не прыносіла шчасця ні мне, ні дзецям. І я зразумела, што не павінна ўсё на сабе цягнуць.

Другім крокам для Ірыяны было асэнсаванне стасункаў з мужам.

— Я ўзяла на сябе так шмат, што мужчыне і не трэба было быць побач. Ён не нёс у сабе ніякай функцыі. Я ўсё давала, давала, ён усё браў, браў, і я знясілела. Пачаліся гэтыя адносіны: ахвяра-ратаўнік-агрэсар. У нашых стасунках я брала на сябе ролю ахвяры і ратаўніка, і яму нічога не заставалася, як стаць агрэсарам. Адпусканне гэтых роляў, якія мы на сябе ўзялі, і іх значнасці, было для мяне яшчэ адным важным крокам.

У пэўны момант Ірыяна зразумела, што ёй няма чаго больш узяць з гэтых адносінаў. Апошнім крокам стала пераадольванне страху згубіць дзяцей і гатоўнасць да таго, што ёй прынясуць шмат болю.

— Калі я прыняла рашэнне разысціся, мне было страшна пакінуць нашую агульную прастору, бо я баялася: а раптам ён скажа — дзеці з табой не паедуць? А я ніколі з дзецьмі не разлучалася.

У выніку атрымалася зусім наадварот. Калі Ірыяна вырашыла сысці, з ёй не захацелі ехаць дзеці.

— Мама стала вінаватая ўва ўсім: што мы не ў Штатах жывем, што я туды іх не пускаю, што Беларусь дрэнная, што я не нарадзіла трэцяга дзіцяці. Мае ж дзеці мне выдалі кучу артыкулаў.

Тады жанчына пазваніла адвакату, і ён прапанаваў зрабіць дакументы, што Ірыяна з'яўляецца асноўным з бацькоў. І яна сама падала ў суд.

Так Ірыяна перадала асноўную апеку над дзецьмі бацьку, сказаўшы, што усіх іх любіць, што заўсёды ёсць, калі ім трэба яе любоў. У выніку ў судзе ад шчасця плакалі і абдымаліся ўсе.

Цяпер дзяўчаты жывуць з бацькам, а Ірыяна забірае іх на выходныя.

— Я адпусціла ўсе вяроўкі і стала свабоднай. У мяне больш няма зачэпак, за якія нехта можа пацягнуць. У выніку ўсе выйгралі. Дзеці шчаслівыя. Калі ім трэба, я ёсць, яны ведаюць, дзе мяне знайсці. Вядома, Тэйлару цяжка. Ён ніколі не быў з дзецьмі столькі часу. Яму ніколі ў жыцці не трэба было столькі гатаваць і прыбіраць без перапынку. Але цяпер як ніколі важна адпусціць усё. Адпусціць нават тое, што выйшла з цябе, гэты камочак душы, які я нарадзіла, адпусціць цалкам, з любоўю, без адзінага страху, прывязкі, давяраючы гэтаму сусвету.

— Калі падзеі хутка змяняюцца, а ты такі: «Ды ў мяне ж бульба пасаджана, у мяне лецішча, іпатэка, нявырашаныя стасункі…», то пачынаюцца гэтыя павадкі. А ты нясешся ўжо, таму што плынь нясе.

— Цяпер прастора такая гібкая, што ў ідэале, калі ты ўстаеш раніцай, ты не мусіш мець раскладу.

— Затым ты ўстаў раніцай — а сусвет ужо іншы. Табе трэба пачуць, што гэты сусвет і твая душа табе кажуць. А ты нават не слухаеш, бо ў цябе ўсё напісана ў плане. Таму калі ты прачынаешся, табе трэба не памятаць сябе ўчорашняга, ці які ў цябе расклад, а пабачыць сябе новага, адчуць, што адбываецца ў агульнай плыні. А плынь сусвету — гэта бог, то бок абсалют. Калі ты знаходзішся ў плыні абсалюту, ты ў раўнавазе. Каб увайсці ў гэтую плынь, трэба стаць нікім. А ў цябе расклад. Ну як з раскладам можна стаць нікім?

— Мы ўсе гэта ўнутры ведаем. Але людзі часта хочуць фізічных доказаў. Пройдзе яшчэ нейкі час, пакуль адбудуцца падзеі, якія пацвердзяць тое, што я цяпер кажу. І пакуль гэта не адбылося, можна задаваць пытанні: адкуль ты гэта ведаеш? Я гэта ў сабе бачу. Я бачу, як рэагуе прастора на мае энергіі. Я не чакаю і не шукаю доказаў, таму што калі ты пачынаеш нечага чакаць і адчуваць нецярпенне, тады ты не зусім верыш. А трэба прыняць сябе і сусвет цалкам.

— Чалавек можа сядзець у розных сцэнарах і называць гэта адказнасцю, але гэта яго выбар. Сцэнароў рашэнняў вельмі шмат, проста ў людзей замнога страхаў. Калі ты такі не здольны ні на што, значыць, ты і бярэш адпаведны вынік свайго жыцця. Калі ў мяне зараз зусім не акажацца грошай, я ведаю, што ў мяне ёсць шмат здольнасцяў, каб сябе пракарміць. Я ўмею гатаваць, маляваць, будаваць. Таму я зусім не хвалююся пра грошы.

— Шэметава цяпер робіцца, таму што мне гэта адгукаецца. Калі я буду рабіць гэта дзеля кагосьці, усё адразу ж і скончыцца.

— Калі гэта не прыносіць задавальнення, не рабіце гэтага, знайдзіце нешта іншае.

Жаданне жыць на прыродзе ў Ірыяны з'явілася адразу пасля вяртання ў Беларусь. Але ў памяці стаялі дзікія бясконцыя краявіды ля доміка ў амерыканскіх гарах, а тут такіх было не знайсці.

— Мы глядзелі нешта ля Мінска, але там паўсюль дзесьці быў сусед і плот. А нам хацелася цішыні і прастору. Затым у лютым 2020-га я прачытала артыкул пра панскую сядзібу ў Шэметаве і паехала з сяброўкай яе глядзець. І мы заблукалі. Пакуль шукалі разваліны, заехалі ў вёску. Выйшлі з машыны, а тут снег блішчыць, хаткі стаяць і плошча гэтая вялізная. І не бачна ніякіх слядоў. Відаць, што вёска закінутая.

Ірыяна вярнулася ў Мінск, а Шэметава не выходзіла ў яе з галавы.

— Было такое адчуванне, нібы я шчанюка забыла ў лесе — ну, не магу я гэтую вёску там кінуць, яна ж без мяне зусім знікне. І я вагалася прыкладна месяц. На самой справе было вельмі нязручна ўкліньваць гэты праект у сваё жыццё. Але ў выніку я пазваніла ў сельсавет і запытала, як можна купіць гэтыя хаты. Яны сказалі — прыязджай. Я прыехала. Яны мне — пішы заяву на паляпшэнне жыллёвых умоваў.

Так Ірыяна пачала афармляць пустыя ўчасткі: на сябе, маму, тату, усіх цётак і дзядзек ды іншых сваякоў. Затым яна зразумела, што гэты працэс моцна зацягваецца, і знайшла чалавека, які стаў дапамагаць ёй з дакументамі. А працы было шмат — знайсці ўсе хаты з патэнцыялам продажу, адшукаць нашчадкаў, дапамагчы ім увайсці ў спадчыну, зрабіць дакументы.

Усё гэта выліваецца Ірыяне ў капеечку. Але думаць пра грошы жанчына адмаўляецца. На маё пытанне, колькі яна ўжо выдаткавала на свой праект, гаспадыня кажа, што не вядзе бюджэт. Яна прадала сваю палову казачнага дома ў гарах у Штатах і штомесяц атрымлівае даход ад здымкаў, якія рабіла як архітэктурны фатограф. Калі раптам скончацца грошы, яна не бачыць нічога страшнага ў тым, каб прыпыніць працу над праектам.

— У мяне няма ні кроплі сумневаў, што я раблю нешта не так. Мяне задаволіць любы сцэнар развіцця падзеяў. Прастора мяняецца так хутка, што я не задаю канчатковай мэты, што ж з сябе будзе ўяўляць вёска. Мая задача — пачаць. Я нават не думаю, што буду кіраваць гэтым праектам увесь час. Але праект дакладна не будзе камерцыйным.